De billboards langs de weg kondigen de ”Dag van de eerste president” aan, een feestdag die Nazarbajev voor zichzelf heeft ingesteld. Hij heeft veel meer naar zichzelf vernoemd. Kazachstans grootste stad heeft een ”Park van de eerste president”. Nazarbajevs voornaam, Noersoeltan, keert terug in de naam van zijn politieke partij, Nur Otan, in de bank Nurbank die hij heeft opgericht, en zelfs in de stad Nurkent.

Nazarbajev maakt een afgod van zichzelf, zegt Lena Abajeva. „Zoals Stalin en Brezjnev deden ten tijde van de Sovjet-Unie.” Via internet voert Abajeva oppositie tegen de president, met gevaar voor haar eigen veiligheid. Abajeva is daarom ook niet haar echte naam.

Nazarbajev regeert het land al sinds het instorten van de Sovjet-Unie in 1991 met harde hand. De laatste drie verkiezingen won hij met 97 procent. Abajeva: „Alle presidenten in voormalige Sovjetrepublieken lijken wat dat betreft op elkaar. Waar je ook bent, het zijn allemaal dictators”, zegt Lena Abajeva.

Verkiesbaar

Eerlijke verkiezingen kent Kazachstan niet. Oppositie evenmin. Vorig jaar nam het parlement in Astana een wet aan die het onafhankelijke kandidaten verbood om zich verkiesbaar te stellen. Reden: voorkomen dat er niet-serieuze kandidaten zouden meedoen.

Machtsmisbruik door de president en zijn partij Nur Otan komt veel voor. Abajeva: „Na de val van de Sovjet-Unie was Nazarbajev een ambitieuze president. Inmiddels is zijn macht grenzeloos. Men kan gerust zeggen: oncontroleerbaar. Hij ziet zich als de tsaar van Kazachstan. Het land is zijn eigendom; de mensen, de economie, de grondstoffen.”

Abajeva vermoedt dat de mensen „bang” zijn. Ze houden liever hun mond over politiek gevoelige zaken, zoals de vraag wie Nazarbajev moet opvolgen. Laat staan dat ze openlijk oppositie voeren.

De andere kant is dat de Kazachse bevolking met de voormalige leider van de communistische SSR-partij wel weet waar ze aan toe is. Op de vraag hoe het gaat, klinkt vaak het berustende antwoord: „We leven.” Het volk heeft weinig te klagen: er is geen oorlog, geen geweld, men heeft te eten, en de verschillende bevolkingsgroepen leven in vrede naast elkaar.

Maar over politiek praten doet men liever niet. Abajeva: „Vaak krijg ik te horen: pas op met wat je zegt.” Mensen voelen zich niet vrij om te praten over wat ze vinden van de regering, de oppositie, en ook de opvolging.

Dagje ouder

Omdat de 77-jarige president een dagje ouder wordt, dringt de vraag zich toch wel op, zegt Abajeva. „Er is niemand die zich als bestuurder heeft bewezen. Dus wat gebeurt er als Nazarbajev plotseling sterft? Dat maakt de mensen onzeker over het onbekende. Bang voor een opstand, of een machtsstrijd. Zodoende is de politiek in Kazachstan vast komen te zitten.”

Dat de Kazachse president zelf niet per se onbeweeglijk is, toonde hij vorig jaar in een tv-toespraak. Hij zei dat hij de macht opnieuw wilde verdelen en het systeem zelfs wilde democratiseren. Een sterke presidentiële invloed was voornamelijk nodig geweest om in de eerste jaren na de val van de Sovjet-Unie de „uitdagingen van het creëren van een nieuwe staat” aan te gaan. Nu werd het tijd voor meer macht voor het parlement. Zijn taken zou moeten worden gespreid over leden van een kabinet, gekozen door het parlement. De president zelf zou zich moeten beperken tot „strategische zaken, buitenlandse politiek en nationale veiligheid.”

De vraag is of de president hierbij ook een rol zag voor echte oppositie in het Centraal-Aziatische land. De leider van de Kazachse oppositie zag echter niets in deze plannen. Het was het begin van Operatie Opvolging, aldus oppositieleider Kosanov. „De elite spreidt intern de macht.”

Lena Abajeva vertrekt haar gezicht bij dit onderwerp. „Meer macht aan het parlement gaat helemaal niets veranderen. Want in het parlement zitten alleen die mensen die het met de president eens zijn. Geen enkele persoon daar is door het volk gekozen. Mensen weten totaal niet hoe het parlement werkt, wie er zit en wie de ministeries leidt.”

Hoe de opvolging zich zal ontwikkelen, kan zij ook niet voorspellen. De president neigt naar een verdeling van de macht tussen de regering en het parlement. De bevolking is bang voor een interne machtsstrijd. In een land waarin verdeeldheid is naar etniciteit, taal en cultuur, kan dit leiden tot burgeroorlog, zo leert de geschiedenis van Centraal-Azië. Tot nu toe heeft Nazarbajev de touwtjes in handen.

Het irriteert Abajeva ook dat westerse landen weinig doen om Kazachstan te veranderen. „Als je je idealen verdedigt, verdedig die dan tot het einde en maak geen selectie. In het ene land, dat economisch niet interessant is, worden wel de democratische waarden opgedrongen, maar in een land als Kazachstan, dat op de Zijderoute ligt, wordt gezegd: Laat het volk maar zwijgen. Ik denk dat dat verkeerd is.”