Vorige week stelde president Bush dat de NAVO nu actief „zou moeten” worden in Irak. Maar zijn Franse collega Chirac had daarbij zijn reserves. En omdat de NAVO een organisatie is waarin elke lidstaat een veto heeft, bleef alleen het idee om Iraakse militairen en politieagenten op te leiden een bespreekbare optie.

Vorig jaar bracht de betrokkenheid van de NAVO bij militair optreden tegen Irak het bondgenootschap in een diepe crisis. De Amerikanen eisten van het bondgenootschap dat Turkije als buurland van Irak bescherming zou krijgen tegen raketaanvallen. De Fransen en Duitsers blokkeerden dat echter, waarna maanden van ijskoude verhoudingen volgden.

Irak is echter ook na deze crisis steeds een gevoelig thema gebleven binnen het Atlantisch bondgenootschap. Maandenlang al wordt er gespeculeerd over een NAVO-inzet in Irak. Frankrijk en Duitsland blijven daar in elk geval tegen. „Alle bemoeienis van de NAVO in deze regio lijkt voor ons grote risico’s te hebben, inclusief een mogelijke botsing van het christelijke Westen met het islamitische Oosten”, aldus president Chirac vorige week. Duitsland heeft echter gezegd een NAVO-besluit om naar Irak te gaan niet te blokkeren. „Maar we zullen in geen geval troepen leveren”, aldus een Duitse diplomaat dinsdag in een toelichting.

Officieel denkt de NAVO nog niet na over Irak, want dat kan pas indien de nieuwe interim-regering in Bagdad een verzoek doet. Achter de schermen is secretaris-generaal De Hoop Scheffer echter al bezig dingen voor te bereiden, zo zei hij vrijdag in een ontmoeting met de Nederlandse pers.

Het ligt echter voor de hand dat de Iraakse regering zo’n verzoek aan de NAVO doet, meent Sir Timothy Garden van het Royal Institute for International Affairs (RIIA) in Londen. „Er is een groot veiligheidsprobleem in de centrale sector in Irak. De Amerikanen zitten in het noorden, de Britten in het zuiden, en het centrum zou de NAVO kunnen doen. De NAVO heeft door de ondersteuning aan de Poolse troepen natuurlijk al een kleine voet aan de grond.”

De reden waarom de NAVO twijfelt is niet zozeer Irak, maar Afghanistan, meent Garden. Afghanistan geldt binnen de NAVO als „prioriteit nummer één.” President Karzai heeft juist dinsdag gevraagd om uitbreiding van de 6500 NAVO-militairen die in de aanloop naar de verkiezingen in september de veiligheid proberen te waarborgen.

Intussen loopt het bondgenootschap op zijn tenen qua militaire mogelijkheden. Binnen het NAVO-hoofdkwartier wordt hardop geklaagd dat lidstaten zo traag zijn om politieke afspraken op te volgen met militaire middelen. De secretaris-generaal heeft al enkele keren moeten bedelen voor het ter beschikking stellen van Apache-gevechtshelikopters. „Te gek voor woorden”, zegt een hoge NAVO-diplomaat. Maar een andere functionaris zegt: „Zolang we de zaak in Afghanistan niet goed op de rails hebben, moeten we niet aan iets nieuws beginnen.”

Garden denkt dat die laatste gelijk krijgt. „Als de NAVO Afghanistan niet onder de knie krijgt, is er grote kans dat de organisatie zegt: Sorry, maar Irak is onze taak niet.”

Ook als het zo ver mocht komen dat de NAVO het politieke besluit neemt naar Irak te gaan, moeten er nog heel wat militaire noten worden gekraakt, meent prof. Peter Volten, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Rijksuniversiteit in Groningen. „De Verenigde Staten willen het commando over militaire operaties niet uit handen geven. Bij de acties in Kosovo heeft men dit wel aan de NAVO gegeven en dat gaf irritaties. Dat leidt ertoe dat de Amerikanen ook veel buiten de NAVO om doen. Bij alle varianten is het de vraag welke toegevoegde waarde NAVO-inzet in Irak heeft. Politiek-strategisch is het wel verstandig voor de Amerikanen om samenwerking te zoeken, maar militair niet”, aldus Volten.

In Afghanistan is dit probleem gedeeltelijk vermeden omdat de Amerikanen zich daar voornamelijk met hun eigen operatie Enduring Freedom bezighouden en de Europese NAVO-lidstaten zich op andere zaken richten. Volten: „Maar dan loop je ertegen aan dat veel Europese landen militair niet voldoende zijn toegerust en hun troepen te weinig inzetbaar zijn. De Amerikaanse kritiek op Europa is wat dat betreft terecht.”

Garden verwacht daarom niet dat de NAVO in Irak zijn eigen vlag zal laten wapperen. „Men kiest waarschijnlijk voor een soort samenwerking als straks met de Europese Unie in Bosnië. De NAVO verzorgt een hoofdkwartier en biedt voorzieningen aan. Maar het zijn dan de Britten of de Polen die er hun vlag laten waaien. Zo zal het ook gaan als de NAVO actief wordt in het trainen van militairen voor het nieuwe Iraakse leger. Daarvoor heeft de NAVO immers zelf geen voorzieningen.”

Prof. Volten hoopt dat de Amerikanen en Europeanen in staat zijn een oplossing te vinden. „Van beide kanten zal men water in de wijn moeten doen. En juist daarom is het de vraag of men een weg vindt. President Bush zal met het oog op zijn herverkiezing in november als een dapper man willen overkomen. Terwijl de Europeanen een beslissing over NAVO-inzet daarom misschien liever pas na november nemen. Ook door alle aanslagen staat niemand echt te trappelen om te gaan.”