Twee uitgeverijen zagen er brood in om eerder dit jaar een populair-wetenschappelijk boek op de markt te brengen dat de geïnteresseerde leek eenvoudig kan helpen zijn kennis van de huidige wetenschappelijke stand van zaken te verdiepen en verbreden. Het ene geeft antwoord op ruim 100 dringende vragen, het andere laat bijna 200 wetenschappers hun belangrijkste wetenschappelijke nieuwsitem opschrijven en toelichten. De vragen en de nieuwsberichten stammen beide uit 2015, maar dat geeft niet. Het overgrote deel heeft niets aan actualiteit ingeboet.

Krantenlezers

Vrijwel dagelijks krijgen krantenlezers een aantal nieuwe wetenschappelijke bevindingen te verwerken. Een opzienbarend voedingsadvies bijvoorbeeld, of een veelbelovend medicijn, of een onheilspellende gebeurtenis die zou wijzen op klimaatverandering. Voor de doorsnee krantenlezer is het onmogelijk om te beoordelen of het daarbij gaat om iets echt belangrijks, of dat er sprake is van de spreekwoordelijke storm in een glas water.

”Wetenschappelijke parels” wil daarbij handvatten bieden. Samensteller van de bundel is de Amerikaanse wetenschapsjournalist John Brockman. Hij is tevens beheerder van de website Edge, een debatcentrum voor schrijvers, wetenschappers en filosofen. Aan de meest invloedrijke wetenschappers en denkers heeft hij de vraag voorgelegd wat in hun ogen het meest interessante en belangrijke recente wetenschappelijke nieuws is.

In de bundel komen inderdaad pareltjes voorbij die als ijkpunt kunnen dienen. Maar ook een parel is niet altijd wat hij lijkt. De bijdrage van de Britse emeritus hoogleraar kosmologie Martin J. Rees bijvoorbeeld, die als belangrijkste nieuws het onderzoek naar buitenaardse intelligentie noemt, moeten we die serieus nemen? Je zou het een kunstparel kunnen noemen.

Psychologie

Dat wil niet zeggen dat het boek het niet waard is gelezen te worden. Integendeel. Misschien wel de meest leerzame stukjes zijn die waar wetenschappers in eigen vlees durven te snijden. Onder anderen de Amerikaanse hoogleraar psychologie Ellen Winner doet dat in haar bijdrage ”De crisis van de psychologie”. Slechts een op de drie onderzoeken in haar vakgebied is door collega-onderzoekers te reproduceren. Dat is op zijn zachtst gezegd erg weinig. En, stelt Winner, dit probleem duikt ook op in andere vakgebieden, zij het in mindere mate.

”Wetenschappelijke parels” is geen naslagwerk in de zin dat je het er even bij pakt als je meer over een onderwerp wilt weten. Er is wel een poging gedaan om wat orde aan te brengen, door favoriete nieuwsitems –zoals klimaat, energie en kunstmatige intelligentie– bij elkaar te zetten.

Dat is niet erg overzichtelijk, maar toch een stuk beter dan in ”Hoe zwaar is licht”, waarin meer dan honderd vragen door (allemaal Nederlandse) wetenschappers worden beantwoord. De vragen zijn geordend op alfabetische volgorde op naam van de auteurs. Een trefwoordenregister ontbreekt.

Wolven

Die willekeurige volgorde zorgt wel voor afwisseling. Na een paar pagina’s over de vraag ”Wat zou er gebeuren als we een paar wolven zouden loslaten in de Oostvaardersplassen?” is het tijd voor de vraag ”Kunnen we voor onze batterijen een alternatief vinden voor lithium?”.

Niet alleen de antwoorden, ook de vragen zijn vooral gesteld door wetenschappers, maar dan aan collega’s uit een ander vakgebied. Dat gebeurde in het kader van de Nationale Wetenschapsagenda, een initiatief dat moet zorgen voor nieuwe onderzoeksgebieden en samenwerkingsverbanden.

Aan de vragen ligt het niet, die wekken vrijwel zonder uitzondering de nieuwsgierigheid van de lezer en worden vakkundig beantwoord. Wat die wolf betreft, die zou weleens kunnen zorgen voor een rijker en gevarieerder natuurgebied waarin de angst regeert én voor een verhit nationaal debat.

Boekgegevens

”Wetenschappelijke parels”, John Brockman; uitg. Maven Publishing, Amsterdam, 2017; ISBN 978 94 924 9315 6; 528 blz.; € 22,50; ”Hoe zwaar is licht”, Beatrice de Graaf en Alexander Rinnooy Kan; uitg. Balans, Amsterdam, 2017; ISBN 978 94 600 3443 5; 336 blz.; € 19,99.