Vijfhonderdduizend Nederlanders hebben zulke grote schulden dat ze in de problemen komen. Voor journalistiek platform De Correspondent schreef Jesse Frederik er het ene na het andere verhaal over. Hij zag hoe schulden de mens ontwrichten en hoe het huidige systeem van schulden innen –”als je niet betaalt, krijg je een boete”, en: ”we sturen een deurwaarder”– niets oplost. Niet voor de mensen die schulden hebben, en niet voor de schuldeisende bedrijven en instanties.

Frederik besloot een manifest op te stellen, dat inmiddels is ondertekend door meer dan 10.000 mensen en instanties, variërend van zorgverzekeraars tot deurwaarders en van wethouders tot schuldhulpverleners. Zij constateren dat de huidige omgang met schuldenaren niet werkt en dat het tijd wordt om het over een andere boeg te gooien. De oproep is vooral gericht aan het adres van de toekomstige minister van Sociale Zaken.

Wat raakte u zo?

„Eind vorig jaar zond de omroep Human een documentaireserie uit over mensen in de schulden. Voor De Correspondent ben ik toen veel gaan schrijven over schulden. Ik kwam mensen tegen die geen inkomen hebben en die door beslaglegging maar moeten uitzoeken hoe ze de rest van de maand overleven. Mensen met schulden leven in enorme stress, maken tienduizenden euro’s aan ggz-kosten en ondertussen groeien die schulden verder. En dan komt er een deurwaarder langs, terwijl ze een hulpverlener nodig hebben.”

Wat kan een hulpverlener beter dan een deurwaarder?

„Vaak hebben mensen in de schulden geen overzicht meer, doordat ze hun post niet meer durven te openen. Zij hebben iemand nodig die hen helpt overzicht te creëren en die kijkt wat er nog te redden valt. En anders moet zo iemand zo snel mogelijk de schuldsanering in. Kijk, we zijn het er allemaal over eens dat schulden afgelost moeten worden. Maar als je een boete niet kunt betalen, helpt het niet als de overheid die voor straf verdrievoudigt. En als iemand al 10.000 euro schuld heeft, is het zinloos om daar nog een deurwaarder langs te sturen en daar nog een aanmaning door de bus te doen. Mensen worden kapotgemaakt door een incassomachine die geen menselijke maat heeft. En dat de overheid dit doet, is het allerergste.”

Welk verhaal is u bijgebleven?

„Ik sprak een man die in een vechtscheiding zat en door de stress zijn post een tijd niet openmaakte. Hij had een stuk of vijftien klusauto’s waarvan het kenteken geschorst was, zodat hij er geen verzekering en belasting voor hoefde te betalen. Die schorsing vergat hij te verlengen, waardoor hij vijftien keer een boete van 400 euro moest betalen. Toen hij niet betaalde, liep dat uiteindelijk op tot 62.000 euro aan boetes. Hij moest drie maanden de cel in, zijn uitkering werd stopgezet en hij werd met zijn dochters het huis uitgezet. Als je zoiets hoort, dan denk je: Dit is niet zoals ik het bij maatschappijleer heb geleerd.”

De schuldeisers staan toch in hun recht?

„In Nederland wijst iedereen naar de schuldenaar, maar ook de schuldeisers hebben een verantwoordelijkheid. Als jij als postorderbedrijf in de Vogelwijk in Amsterdam-Noord langs de deuren gaat om mensen allerlei dingen aan te smeren, moet je zelf maar op de blaren zitten als het fout gaat. Of neem energiemaatschappijen die een iPad bij een energiecontract geven. Als je die aan mensen geeft die geen geld hebben, vraag je om problemen.”

Daarmee hang u wel heel erg aan de kant van de mensen met schulden. Ze zijn niet alleen maar slachtoffers.

„Natuurlijk: als je geld hebt maar niet wil betalen, heb je een draai om de oren nodig. Dan is het goed dat een deurwaarder beslag legt op jouw spullen. Maar er zijn ook mensen bij wie het anders ligt. Het begint vaak met een domme fout, of met echtscheiding of werkloosheid. Daarna is er geen houden meer aan. Om een voorbeeld te noemen: bij zorgverzekeraars moet je een kwart extra zorgpremie betalen als je een betalingsachterstand hebt. Dat geldt op dit moment voor ongeveer 300.000 mensen, van wie 183.000 al meer dan twee jaar. Die zitten gevangen in het systeem van oplopende boetes.”

Er zijn ook mensen die onverstandig met geld omgaan. Die veel huisdieren nemen en grote tv’s kopen.

„Ja, en die roken. Dat is niet handig. Aan de andere kant hebben we er een onrealistisch beeld van waarvan mensen rond moeten komen. Als je in de schuldhulpverlening zit en van drie tientjes in de week moet leven, jarenlang, is dat moeilijk vol te houden.”

Waardoor ze psychische hulp nodig hebben?

„Ja, zorgverzekeraars als CZ hebben uitgezocht wat de mensen die de zorgpremie niet betalen aan zorgkosten maken. Van de wanbetalers maakt 95 procent zijn eigen risico vol. Schulden zorgen voor zo veel maatschappelijke kosten. Als een gezin het huis wordt uitgezet en kinderen uit huis worden geplaatst, kost dat een veelvoud van de huurschuld waarmee de ellende begon.”

In het manifest vragen jullie om meer samenhang in de aanpak van schulden. Hoe zou dat kunnen?

„Je zou naar een nieuw stelsel moeten, waarin deurwaarders, schuldhulpverlening en schuldsanering gaan samenwerken in één instelling. Dat kan. In Zweden hebben ze dat bijvoorbeeld ook. Dan is de deurwaarder niet alleen iemand die komt incasseren voor dat ene deelprobleem, maar ook iemand die, als dat nodig is, een eerstelijnshulpverlener is.”

In het manifest gebruik jullie grote woorden als ”schuldenindustrie” en ”meedogenloze incassomachine”.

„Hoe zou u het dan typeren als al het geld dat iemand binnenkrijgt meteen wordt opgeëist door schuldeisers? Ik vind dat vrij meedogenloos. Er zijn veel ambtelijke stukken die dit vriendelijk beschrijven, maar het is niet vriendelijk.”

Niemand is tevreden met het huidige systeem, constateert u. Zijn deurwaarders ook bereid te zoeken naar alternatieven?

„Zeker. Er zijn veel individuele deurwaarders die het manifest hebben ondertekend. Je ziet ook dat ze onderling meer samenhang zoeken. Er is een systeem waardoor ze kunnen zien hoe vaak er beslag gelegd is bij een bepaald adres. Dat zijn hoopgevende initiatieven, al kan het nog beter.”

Biedt het nieuwe regeerakkoord wat dat betreft mogelijkheden?

„Dat er überhaupt een passage in staat over schulden is al hoopgevend. Men wil een experiment met een schuldenrechter gaan doen. Dat is heel goed, want op dit moment houden diverse rechters zich bezig met hetzelfde geval. En er staat iets in over het maximeren van boetes, dan lopen de kosten niet meer zo sterk op.”

Nuon-regeling

Energiebedrijf Nuon gaat ervoor zorgen dat mensen bij wie vanwege schulden de stroom en gastoevoer zijn afgesloten, gemakkelijker een nieuwe contract krijgen. Volgens deze regeling hoeven zij geen hoge borgsom meer te betalen voor een nieuwe aansluiting. Afgesloten consumenten die onder het gerechtelijk bewind vallen, kunnen zich door hun bewindvoerder bij Nuon laten aanmelden. Er wordt geen kredietwaardigheidstoets gedaan en ook een waarborgsom van 575 euro wordt niet in rekening gebracht. De bewindvoerder staat gedeeltelijk garant voor deze klanten. Jaarlijks worden 100.000 mensen van stroom en gas afgesloten omdat ze hoge schulden hebben opgebouwd.