Handicaps worden in grote delen van Afrika gezien als een vloek en zo werken ze in de praktijk ook vaak uit. Een paar cijfers spreken boekdelen: niet meer dan 10 procent van de kinderen met een handicap in Afrika gaat naar school, wat mede verklaart waarop 70 tot 80 procent van hen later werkloos is. Dat betekent in veel gevallen dat slechts de bedelstaf rest.

Het kan anders, is de vaste overtuiging van Anneke Maarse. De afgelopen drie jaar begeleidde ze een project in Ethiopië, Kenia en Rwanda, waarbij jongeren met een handicap toegang kregen tot het reguliere beroepsonderwijs. De resultaten zijn veelbelovend: van de deelnemende jongeren heeft inmiddels ruim 70 procent werk gevonden. Twee derde van hen startte een eigen bedrijfje, terwijl een derde in loondienst kon komen werken.

Wat het geheim ervan is? „De belangrijkste voorwaarde is dat jongeren in hun eigen capaciteit gaan geloven”, stelt Maarse. „Het algehele beeld is dat ze afhankelijk zijn van hulp.” Het helpt daarbij niet dat jongeren met een handicap in hun zoektocht naar scholing en werk veel gesloten deuren tegenkomen.

Breien

De eerste stap is dan ook in dat zelfbeeld verandering te brengen. Daarmee hangt de openstelling van het reguliere beroepsonderwijs nauw samen, aldus Maarse. Het probleem van speciale scholen die beroepsonderwijs bieden voor jongeren met een handicap is volgens haar dat die een zeer beperkt aanbod aanbieden. „Je kunt er vaak maar uit een paar cursussen kiezen, zoals breien of kleren maken.” Het is niet altijd makkelijk voor jongeren om met deze vaardigheden in hun levenshoud te voorzien.

Maarse en haar collega’s besloten jongeren met een handicap een open vraag te stellen: wat zou je het allerliefst willen worden? „De één zei: kapster, de ander: elektricien. Maar opleidingen daarvoor bieden speciale scholen dus niet.” Speciaal onderwijs is volgens Maarse bovendien de oplossing niet. „Zo onderstreep je alsnog dat mensen met een handicap anders zijn.

Medewerkers van Light for the World hielpen zeven vakscholen in Kenia, Rwanda en Ethiopië om hun lesprogramma ook af te stemmen op leerlingen met een handicap. De scholen begonnen kleinschalig, maar uiteindelijk participeerden er 400 jongeren.

Soms volstaan relatief simpele ingrepen om de toegankelijkheid van de scholen te vergroten. Toen een leerlinge te weinig kracht in haar benen bleek te hebben om de trapnaaimachine goed te bedienen, bood een simpele mechanische aanpassing de oplossing. Daarnaast is er met een beetje inventiviteit veel te winnen. Omdat een gebarentolk erg kostbaar bleek, zette een school bijvoorbeeld twee klasgenoten in die gebarentaal konden.

Stages

Stages vormen een belangrijk onderdeel van het programma. Maarse: „Het helpt werkgevers hun vooroordelen te overwinnen. Het is een informele kennismaking die de jongeren de kans geeft te laten zien wat ze in huis hebben. En de jongeren werken hard, want ze willen zich bewijzen.”

Tegelijkertijd is de werkloosheid in Afrika hoog en is het dus dringen op de arbeidsmarkt. Waarom zouden bedrijven dan kiezen voor een jongere met een handicap? „Werkgevers kiezen geregeld voor iemand met een handicap omdat ze in hun eigen familie of omgeving met hen te maken hebben”, zegt Maarse. „Hun collega’s zien vervolgens hoe goed het gaat en durven dan de stap ook eerder te nemen. Een inclusief aannamebeleid is trouwens ook goed voor het profiel van een bedrijf.”

Het vinden van een baan of het starten van een bedrijf betekent in Afrika veel meer dan het verwerven van inkomen. De maatschappelijke status verandert. „Mensen met een vast inkomen hebben een veel groter sociaal zelfbewustzijn”, zegt Maarse. Een baan opent bijvoorbeeld ook de weg tot een huwelijk.