De zwaartekrachtgolf trok op 17 augustus om 14.41 uur Nederlandse tijd langs de aarde. Twee Amerikaanse detectoren en een scanner in Italië pikten het signaal ervan op. Door die metingen te combineren, konden wetenschappers uitrekenen dat de zwaartekrachtgolf uit een klein gebied aan de zuidelijke hemel moest komen.

Het is de vijfde keer dat een zwaartekrachtgolf wordt gemeten. De eerste vier ontstonden toen zwarte gaten samensmolten. Nu waren het twee zogeheten neutronensterren. Dat zijn de resten van sterren die eerder zijn ontploft. Ze stonden op 130 miljoen lichtjaar afstand, voor ruimtebegrippen redelijk dichtbij.

Bij het samengaan draaiden ze snel om elkaar heen, steeds dichter naar elkaar toe. Daarbij maakten ze de zwaartekrachtgolven die ongeveer honderd seconden werden gemeten. Twee seconden later, bij de samensmelting, ontstond een zogeheten gammaflits die werd opgepikt door Amerikaanse en Europese ruimtetelescopen. In de weken erna bleek dat er ook andere sporen van de fusie te zien waren, onder meer in ultraviolet en infrarood licht en in röntgenstraling. Die ‘nagloeiers’ zijn nog steeds te zien. Wetenschappers blijven er daarom naar kijken.

Al die stralingen vormen aparte ‘brillen’, waarmee wetenschappers op veel verschillende manieren kunnen kijken en dat geeft een schat aan informatie. Zo ontdekten ze dat bij de fusie van de beide sterren goud en platina is gevormd. Stan Bentvelzen, directeur van het Nederlandse instituut Nikhef, dat betrokken is bij het onderzoek, spreekt van „een nieuwe kennismaking met ons universum”.

Albert Einstein schreef honderd jaar geleden dat het heelal bestaat uit ruimte en tijd, en dat die één geheel vormen. Dat noemde hij ruimtetijd. Die kan trillen bij een grote gebeurtenis. Dan gaan de schokgolven het heelal door, als de rimpels in een vijver wanneer iemand er een steen in gooit.

De golven zijn pas nu te meten, met extreem gevoelige detectoren. De bedenkers van het onderzoek krijgen dit jaar de Nobelprijs voor de Natuurkunde.