De raad zelf nam opnieuw afstand van de geconstateerde misstanden. De beschuldigde scholen menen dat ze soms ten onrechte worden aangeklaagd.

Onderzoek van de accountantsdienst van het ministerie van Onderwijs bracht aan het licht dat zes hogescholen te hoge studentenaantallen hebben opgegeven. In totaal hebben ze daardoor in de jaren 1998-2001 29,2 miljoen euro te veel van het ministerie ontvangen. Een deel van dat bedrag is in mindering gebracht op de uitkering aan andere hogescholen.

De frauduleuze handelingen zijn geconstateerd bij de hogescholen van Utrecht, Amsterdam, Groningen, Brabant en Alkmaar en de Saxion Hogescholen IJsselland, zo maakte minister Hermans van Onderwijs woensdagmorgen bekend. Hij deed aangifte van fraude bij het openbaar ministerie. De hogescholen hadden 5109 Vlaamse studenten ingeschreven die er niet of nauwelijks studeerden. Voor een tweejarige opleiding werd soms voor drie of vier jaar financiering ontvangen. Studenten die na het eerste jaar bij de ene hogeschool als uitvaller werden aangemerkt, doken bij een andere hogeschool weer op.

De handelwijze van deze scholen is volstrekt onaanvaardbaar, verklaarde prof. dr. F. Leijnse, voorzitter van de HBO-raad, gistermiddag. „Er zijn geen verzachtende omstandigheden. Het strijdt ook met de gedragscode die we een jaar geleden hebben vastgesteld.” Volgens deze code mag een student alleen voor rijkssubsidie worden opgegeven als de kern van het onderwijs door de desbetreffende hogeschool zelf wordt verzorgd, als de student een heldere relatie met de hogeschool heeft en als deze school volledig verantwoordelijk is voor de kwaliteitswaarborging van het onderwijs.

De HBO-raad vindt wel dat het ministerie moet bekijken of de huidige regelgeving nog adequaat is voor de steeds heterogenere studentenpopulatie. „De huidige regels zijn niet klip en klaar”, zei Leijnse. „Overigens weerspreek ik het beeld dat hier en daar is ontstaan als zou het hoger beroepsonderwijs het op grote schaal niet zo nauw nemen met de regels. Het gaat hier maar om een half procent van het totale budget. Maar het is wel een half procent te veel. De hogescholen zullen dat terug moeten betalen.”

Hermans kondigde woensdag een aantal vervolgonderzoeken aan. Volgens Leijnse is echter niet te verwachten dat er op grote schaal nog meer misstanden gevonden zullen worden.

D. J. Houwen van Hanzehogeschool Groningen en drs. H. A. P. de Greef van de Hogeschool van Utrecht zijn woensdag opgestapt als bestuurslid van de HBO-raad, terwijl drs. M. F. Koeman van Saxion Hogescholen zich niet herkiesbaar stelde. Koemans termijn loopt donderdag af. De drie bestuurders willen de raad niet belasten met de discussie in hun eigen school over het accountantsrapport. Volgens voorzitter Leijnse is het opstappen van de bestuursleden „zuiver en chic.” De overige bestuursleden hebben volgens hem nog steeds het vertrouwen van de algemene vergadering, die woensdagmorgen bijeenkwam.

Twee directeuren van Hogeschool Brabant zijn op non-actief gesteld omdat ze als aandeelhouder duizenden guldens hebben gestoken in Opleiding en Ontwikkeling (O&O) in Breda, het commerciële bureau dat een belangrijke rol heeft gespeeld bij de constructies die hogescholen hanteerden om meer geld te ontvangen. Het college van bestuur van Hogeschool Brabant noemt de dubbele pet van de beide directeuren „onacceptabel.”

Volgens directeur J. van Lotringen van Informa, het internationale congres- en uitgeefconcern dat O&O in het najaar van 2000 kocht, heeft O&O „geen recht van bestaan meer”, ook doordat alle hogescholen hebben aangegeven de contracten met het bureau op te zeggen. „Als de beschuldigingen waar zijn kunnen wij de handelwijze van O&O niet accepteren”, aldus Van Lotringen. Informa pakt momenteel de voormalige bestuurders en aandeelhouders van O&O juridisch aan. Het bedrijf stelt J. van Zwieten persoonlijk aansprakelijk. Hij was in 1996 de oprichter en tot kortgeleden directeur van O&O.

Minister Hermans wil in de toekomst fraude voorkomen door het collegegeld uitsluitend door de studenten zelf te laten betalen. In de gewraakte constructie werd dat gedaan door O&O.

De hogescholen gaan niet zonder meer akkoord met de beschuldigingen van de minister. Er is wel iets misgegaan maar van fraude is geen sprake, vindt bestuurder H. Pijlman van de Hanzehogeschool in Groningen. Gedurende één studiejaar hebben Belgische studenten onderwijs gevolgd via de Hanzehogeschool, waarbij de intentie was deze studenten op te leiden tot een volledig hbo-diploma. De school zegt niet geweten te hebben dat O&O geen collegegeld heeft geïnd bij de Belgische studenten.

Bestuurder R. Boermans van de Amsterdamse hogeschool zegt de consequenties te willen aanvaarden waar zijn school in de fout is gegaan. Het zou in Amsterdam echter niet om 1400, maar om 450 studenten gaan.

De Hogeschool van Utrecht (HvU) laat in een verklaring weten dat er niet frauduleus is gehandeld en dat „de inschrijving van de 804 studenten niet onrechtmatig is geweest.” De HvU verwacht dat het openbaar ministerie dit duidelijk zal maken. Wel geeft de hogeschool toe dat het toezicht op het onderwijs dat door O&O werd verzorgd „scherper en alerter had gekund.”

Naast de ”Vlaamse carrousel” staan de Saxion Hogescholen IJsselland (Deventer en Enschede) ook nog wegens een andere constructie in een kwaad daglicht. Volgens de accountantsdienst bestond het plan om studenten van de private tak, de Dutch Delta Business School, in te schrijven bij de gewone hogeschool en zo ten onrechte rijksvergoeding op te strijken. Van dat plan is afgezien. Toch stapt Hermans naar het openbaar ministerie, omdat er volgens hem sprake is van een poging tot een strafbaar feit.