”Een progressieve conservatief. Edmund Burke als tijdgenoot”
Auteur: Rudolf Boon
Uitgeverij: Aspekt, Soesterberg, 2004
ISBN 90 5911 147 8
Pagina’s: 127 blz., € 22,98. „De herinnering aan het dragelijk evenwicht tussen hoofd en hart bij Burke doet de vraag rijzen naar zoiets als een heroriëntering, een zoektocht om de traditie van een samenspel tussen rede en verbeelding op het spoor te komen. Maar waar is nog iets te vinden van die traditie in een door vervreemding uit elkaar gevallen maatschappij en cultuur? De vraag verwijst naar de voornaamste bron waaraan het geestelijk-zedelijk gehalte van onze beschaving is ontleend: de Heilige Schrift (…) Nooit raakt de rede over haar uitgedacht. Tegelijk doet zij een krachtig beroep op de fantasie.”

Dit is de eindconclusie van een zeer toegankelijk boekje dat emeritus hoogleraar theologie Rudolf Boon geschreven heeft over de Engelse staatsman Edmund Burke (1730-1797). Veel RD-lezers zullen positief bevooroordeeld zijn ten opzichte van deze man. Niemand minder dan Groen van Prinsterer heeft zich laten inspireren door zijn felle kritiek op de Franse Revolutie. Later heeft ook dr. W. Aalders, in het voetspoor van Groen, op Burke gewezen als iemand die het opnam voor een door christelijke waarden gestempelde samenleving.

Wie Burke door de bril van Groen en Aalders beziet, zal bij het lezen van ”Een progressieve conservatief” enigszins worden verrast. Om te beginnen blijkt hij behalve een verstandig politicus ook een echte romanticus te zijn. Reeds in 1756, hij is dan 26 jaar jong, schrijft hij een ”Filosofische verhandeling over de oorsprong van onze Ideeën over het Sublieme en het Schone”. In al de boeken die hij nadien geschreven heeft, wordt het verleden op een romantische manier verheerlijkt. Boon valt Mary Wollstonecraft, een tijdgenote van Burke, bij in haar kritiek dat hij het maatschappelijk onrecht van het verleden te veel verdoezelt. „In historische beschouwingen gaat zijn fantasie nogal eens aan de haal met de feiten.”

Pilgrim Fathers
Verrassend is ook dat Burke helemaal niet zo veel opheeft met het protestantisme. Hij gaat zo ver dat hij suggereert dat de Franse Revolutie een moderne versie is van wat Luther, Zwingli en Calvijn op gang hebben gebracht. Want, zo redeneert hij, in beide gevallen wordt de oude geloofsleer omvergehaald om plaats te maken voor theoretische leerstelligheid. En zoals door de Reformatie de godsdienstoorlogen zijn ontstaan, ontstond er door de Franse Revolutie onrust en verwarring in alle Europese landen.

Ook de zogenaamde Pilgrim Fathers, de stichters van de Amerikaanse samenleving, moeten het ontgelden. Naar aanleiding van hun theocratische opvattingen pakt Burke breedvoerig uit over puriteinse onverdraagzaamheid. Geen woord wijdt hij aan het hoge beschavingspeil van datzelfde puritanisme, dat onder meer drie toonaangevende universiteiten heeft voortgebracht: Harvard, Princeton en Yale. De anglicaan in hem weigert dat te erkennen.

Boon verklaart Burkes afkeer van het protestantisme uit zijn kinderjaren. Hij is geboren uit rooms-katholieke ouders. Zijn vader wordt later lid van de anglicaanse kerk omdat dit betere maatschappelijke mogelijkheden geeft. Maar zijn moeder, zijn vrouw en zijn schoonfamilie blijven rooms-katholiek. Zijn lagereschooltijd brengt hij door op een rooms-katholieke volksschool. Zo wordt al vroeg een rooms-Iers bewustzijn aangekweekt. De strijd tussen roomsen en protestanten heeft in Ierland veel ellende gebracht. In de ogen van Burke is de Reformatie de oorzaak daarvan.

Slavernij
De progressieve (veranderingsgezinde) kanten van Burke zijn onder meer zijn begrip voor de Amerikaanse vrijheidsstrijd, zijn streven naar afschaffing van de slavernij in het Caraïbisch gebied en zijn inzet voor de emancipatie van de Ierse bevolking.

Voor deze kleine paperback van 127 bladzijden vraagt de uitgever het forse bedrag van bijna 23 euro, wat neerkomt op 50 ouderwetse guldens. Dat is rijkelijk veel. Maar gezien de inhoud mag men dat er wel voor over hebben.