Vergeelde papieren in het stadsarchief van Aarberg beschrijven de grootste scheepsramp die Zwitserland meemaakte: „Op 8 september 1687 overkwam arme vluchtelingen, die in grote aantallen met schepen en karren hierlangs kwamen, in de omgeving van Lyss een scheepsramp. Twee aan elkaar vastgemaakte schepen, met 137 personen, voeren op een boomstronk. Daardoor werd het eerste schip dermate ernstig beschadigd dat de opvarenden op het tweede vaartuig moesten overstappen, dat daardoor snel zonk. Niet meer dan 26 personen konden worden gered.”

Asiel

Omdat destijds de Zwitserse wegen in slechte staat verkeerden, vond vervoer bij voorkeur via rivieren en meren plaats. Ook de vele hugenoten- en waldenzenvluchtelingen verplaatsten zich bij voorkeur per schip. Aarburg was een van de overstapplaatsen voor hen die vanuit Genève door Zwitserland trokken, op weg naar Basel of Schaffhausen, met als doel bij protestantse Duitse mogendheden asiel te krijgen.

Op 8 september 1687 gingen hier 137 hugenoten aan boord van twee schepen. Via de Aare wilden ze naar de volgende pleisterplaats, Büren, varen. Op platbodems, zonder kiel, geschikt voor ondiep water. Deze 13 meter lange schepen waren gebouwd voor het transport van vracht en vee. Maar soms gingen ook personen mee, tot maximaal 28 passagiers en een tweetal schippers. „De schepen waren flink overbeladen en bovendien in slechte staat. Als ze op een zandbank strandden, konden ze zomaar uit elkaar vallen”, zegt historica Margrit Wick tijdens de officiële ingebruikneming van het nieuwe wandelpad tussen Lyss en Aarberg, dat langs de plaats des onheils voert.

Uiterst gevaarlijk

Voordat de Aare in 1868 naar de Bielersee werd omgelegd, stroomde deze naar Büren en was het een grillige meerarmige rivier. Bij hoogwater kon de Aare op sommige plekken meer dan 1 kilometer breed zijn en was het stromingspatroon moeilijk te voorspellen. Transport via deze rivier was dan ook uiterst gevaarlijk. Niettemin hadden duizenden hugenoten en ook waldenzen de rivier al bevaren, op weg naar een onbekende toekomst.

Nu gebeurde echter het bijna onvermijdelijke: het eerste schip voer in een ondiep deel vol zandbanken tegen een boomstronk en brak spontaan doormidden. Terwijl de passagiers haastig overstapten op het tweede schip kapseisde dit en verdronken er 111 opvarenden. Slechts 26 mensen overleefden het ongeluk. Negenentwintig lichamen konden direct worden geborgen en werden op het kerkhof in Lyss begraven.

„Op een na kwamen ook de bemanningsleden om in de golven”, memoreert Margrit Wick. „Ze waren dronken, iets wat maar al te vaak voorkwam. Het enige overlevende bemanningslid verdween spoorloos om aan zijn onvermijdelijke veroordeling te ontkomen.”

De stadsraad van Bern zette direct een zoekactie op touw om stroomafwaarts meer lichamen te bergen, maar dat leverde niets op. De overlevenden werden twaalf dagen in de herberg Weisses Kreuz in Lyss ondergebracht. Daarna keerden de meesten terug naar Bern, om zich gedesillusioneerd weer bij de andere geloofsgenoten te voegen. De gastvrije herberg Weisses Kreuz, ofwel Witte Kruis, bestaat nog steeds in Lyss. Wel is hij inmiddels verschillende malen verbouwd en als hotel verder uitgebreid. Daarom vond hier op 16 september de afsluiting van de officiële ingebruikneming van het wandelpad plaats.

Hugenotenkruisje

De belangstelling voor de opening van de wandelroute was bijzonder groot. Honderden belangstellenden, veelal getooid met een hugenotenkruisje, verzamelden zich ’s morgens in de Evangelisch-reformierte Kirche van Aarberg, het beginpunt van het nieuwe wandelpad. Daarna volgden ze de uitgestippelde route langs de oorspronkelijke bedding van de Aare, die intussen verschrompeld is tot een smal stroompje. Twee platbodems vol hugenoten (in oorspronkelijke kledij, met witte kapjes voor de vrouwen) voeren voor de gelegenheid langs. Ze trokken veel bekijks.

Op de plek waar de scheepsramp zich waarschijnlijk heeft voltrokken, halverwege de wandeling bij het plaatsje Kappelen, werd een kunstwerk onthuld als tastbare herinnering. Het is gemaakt door de Bielse kunstenaar Gianni Vasari. „Ik heb met mezelf overlegd hoe ik recht kon doen aan deze verschrikkelijke gebeurtenis”, lichtte hij toe. „Eerst wilde ik de originele ”weidlinge”, die platte schepen, helemaal reconstrueren. Maar het leek me later beter om naar de rivierbodem af te dalen waar de schepen ten onder zijn gegaan, en me te laten inspireren door wat daar mogelijk nog te zien was. Daardoor kwam ik op de gedachte om enkele verweerde houten balken te gebruiken die van de gezonken schepen afkomstig hadden kunnen zijn. Toen ik daar eenmaal mee aan het werk ging, greep die tragische gebeurtenis me hevig aan. Ik besefte dat ditzelfde lijden nog dagelijks voorkomt.”

Parallellen

De burgemeester van Kappelen benadrukte in zijn toespraak eveneens de opvallende parallel tussen het hugenoten- en waldenzendrama en de bootvluchtelingen die dicht opeengepakt in wrakke en overbelaste vaartuigen op de Middellandse Zee varen, dromend van een beter en veiliger leven in Europa. „Net zoals we vroeger hugenoten op hun doorreis onderdak en bescherming boden, willen we ook nu onze bijdrage leveren. Daarom hebben we hier ook een opvangcentrum voor vluchtelingen ingericht.”

Franse steen

Bij de oude kerk van Lyss, het eindpunt van het nieuwe deeltraject van de Europese hugenoten- en waldenzenwandelweg, werd ten slotte een tweede monument onthuld. Een herdenkingssteen afkomstig uit het Zuid-Franse Drôme Dieulefit, de geboortestreek van velen van de verdronken hugenoten. Het is een onbewerkt stuk rots. Het opschrift herinnert aan de moed en vastberadenheid van de hugenoten en waldenzen om trouw aan hun geloof te blijven.