Omdat ze zich vaak erg schamen voor hun stoornis, proberen ze die zo goed mogelijk te verbergen en praten ze er zelden over. Ondanks intensieve therapie kunnen mensen er last van blijven houden. Ze hebben dan vaak het gevoel te falen. Ten onrechte.

Mensen met een dwangstoornis die op zoek zijn naar goede informatie en ook behoefte hebben aan erkenning, kunnen terecht bij het nieuwste boek van psychiater Menno Oosterhoff: ”Vals alarm”. Oosterhoff is een deskundige die precies weet te verwoorden wat dwangpatiënten elke dag meemaken; niet alleen omdat hij psychiater is, maar ook omdat hij ervaringsdeskundige is. Hij behandelt mensen met een dwangstoornis, maar lijdt er zelf ook al meer dan veertig jaar aan.

Oosterhoff heeft hierover een openhartig boek geschreven, waarin hij niet alleen veel achtergrondinformatie over de stoornis geeft, maar ook een overvloed aan sprekende praktijkvoorbeelden te berde brengt. Hij beschrijft bijvoorbeeld hoe hij zich ooit verschrikkelijk druk maakte over een stukje plakband dat hij in een prullenbak gooide en waarvan hij zich maar bleef afvragen of het daar wel in terecht was gekomen.

Het gebeurt vaak dat Oosterhoff door onrust wordt overvallen. De ene keer gaat het om een goedkope, afgekloven pen die hij ergens heeft laten liggen en hij rust niet voordat hij weet waar de pen is. Een andere keer gaat het over een briefje met een getal erop dat hij ergens tegenkomt en waarvan hij niet meer weet waar dat getal op slaat. Of hij heeft een wekker in de trein laten liggen en kan het verlies ervan niet verdragen.

Deze voorbeelden wisselt hij af met ervaringen van patiënten. Zo schrijft Oosterhoff over een man die niet meer over straat durft uit angst dat hij door zijn te opvallende of juist te saaie kleding automobilisten afleidt en zo een ongeluk veroorzaakt. Of over iemand die geen krant durft weg te doen voordat hij hem helemaal heeft gelezen. Of over een jongen die niet verdragen kan dat hij niet weet of hij vanuit het raam van een treincoupé nu een paard of een koe voorbij zag flitsen. Deze voorbeelden zijn in rode letters weergegeven en springen er daardoor uit.

Het boek ziet er aantrekkelijk uit en bevat handige tabellen, bijvoorbeeld over het verschil tussen obsessies en compulsies. Het leest ook gemakkelijk, bijna als een roman.

De enorme betrokkenheid op het onderwerp van de auteur blijkt ook uit diens zoektocht naar wat een dwangstoornis nu precies veroorzaakt. Beschouwingen over mogelijke oorzaken zijn door het hele boek te vinden als intermezzo’s, steeds aan het eind van een hoofdstuk en afgedrukt op roze pagina’s. Dacht Oosterhoff vroeger nog dat het aan zijn strenggereformeerde opvoeding lag, inmiddels weet hij dat daar de oorzaak niet ligt.

Je kunt dwang op veel manieren bekijken. Zo zou je dwang kunnen opvatten als een ”pretraumatische stressstoornis”. Mensen met dwang lijden immers meestal niet aan trauma’s die ze hebben meegemaakt, maar aan trauma’s die ze vrezen te zullen meemaken. Maar dwang kan ook worden gezien als een ongezonde passie voor perfectie, als een vorm van verslaving, als psychische astma enzovoorts.

De favoriete verklaring van de auteur is die waarbij dwang wordt voorgesteld als een te gevoelig afgesteld alarmsysteem in het brein. Zulke mensen missen daardoor geen enkel mogelijk gevaar. „Dat klinkt heel veilig”, aldus Oosterhoff, „tot je beseft dat de keerzijde daarvan is dat er voortdurend vals alarm is. Dat is uitermate onprettig, want een alarm is een doordringend geluid dat je niet kunt negeren.”

Mensen met een dwangstoornis kunnen niet anders dan op dat alarm reageren met dwanghandelingen. Tenzij ze met veel inspanning leren om dit valse alarm te negeren. Oosterhoff heeft van alles geprobeerd om van zijn dwang af te komen, maar heeft vooral baat gehad bij het gebruik van medicatie. Daardoor is zijn dwang hanteerbaar geworden.

Boekgegevens

”Vals alarm. Leven met een dwangstoornis”, Menno Oosterhoff; uitg. Lucht, Hilversum, 2017; ISBN 978 94 9172 968 3; 367 blz.; € 22,50.