Het idee achter Earth Overshoot Day is dat de grondstoffen die we voor onze consumptie gebruiken per jaar een limiet hebben. Die limiet wordt bepaald door de hoeveelheid akkerland, bossen en andere hulpbronnen die beschikbaar zijn en hoeveel je kunt gebruiken zonder de aarde uit te putten. Je wilt zogezegd de vruchten van de boom gebruiken, maar niet aan de boom zelf komen.

De datum waarop Earth Overshoot Day valt, wordt vastgesteld door het Global Footprint Network, dat ook de ecologische voetafdruk van verschillende landen berekent. Natuurlijk is daar best wat op af te dingen, omdat er gekozen wordt voor een bepaalde methodiek en aannames waar je verschillend naar kunt kijken. Eenzelfde stuk grond kan bijvoorbeeld verschillende grondstoffen tegelijkertijd leveren.

Desalniettemin vind ik het een goede manier om mensen bewust te maken van het feit dat de beschikbare hoeveelheid grondstoffen in veel gevallen beperkt is en dat we bij een te grote consumptie ervan roofbouw plegen op de aarde.

Tot enkele decennia geleden was er geen Earth Overshoot Day. Er leefden minder mensen op de aarde en hun leefstijl was minder materialistisch. Inmiddels is zowel het aantal mensen als de consumptie fors toegenomen, waardoor we de grens van de beschikbare grondstoffen overschrijden.

En blijkbaar leren we niet van het verleden want het totale grondstoffengebruik blijft toenemen. Was het in de jaren tachtig van de vorige eeuw nog Earth Overshoot Day in december, ieder jaar schoof deze datum een stuk naar voren. In 1990 viel de dag op 6 november, in 2000 al op 9 oktober. In 2016 was het op 8 augustus Earth Overshoot Day en dit jaar dus nog zes dagen eerder.

Dit is behoorlijk schokkend. We nemen een forse hypotheek op wat de toekomstige generaties toekomt.

Met een minder belastende leefstijl en een circulaire economie (kringloopeconomie) zouden we het grondstoffengebruik flink moeten kunnen terugdringen. De eerste uitdaging is om gewoonweg minder te consumeren. Het materialisme zit zo diep verankerd in onze moderne cultuur dat we er nauwelijks bij stilstaan dat we te veel verbruiken. Iedereen doet het, dus waarom zou je zelf anders doen?

Toch is het nodig dat we onze cultuur veranderen, dat we ”genoeg” weer leren waarderen. Een cadeau, om maar iets kleins te noemen, hoeft niet altijd uit een product te bestaan, maar kan ook iets immaterieels zijn, zoals een dagje uit, een mooi concert of een fijne schoudermassage.

De tweede uitdaging is dat we onze consumptie in een circulaire economie gaan vormgeven. Dat begint al bij het ontwerp van producten. Bijvoorbeeld een stoel wordt dan zo samengesteld dat alle afzonderlijke elementen kunnen worden vervangen en gerecycled.

Vervolgens is het belangrijk dat alle onderdelen van deze stoel uit duurzame grondstoffen bestaan, zoals hout uit bossen die duurzaam worden beheerd (FSC-hout en PEFC-hout) of gerecycled metaal.

De verkoper van de stoel moet eveneens openstaan voor een circulaire economie, anders werkt het niet. Dus mocht een stoelpoot stukgaan, dan kan deze afzonderlijk worden vervangen. En als de stoel helemaal niet meer functioneert, dan moet deze ergens kunnen worden ingeleverd waarna de grondstoffen opnieuw worden gebruikt, bij voorkeur waardevast. Hiermee bedoel ik dat de grondstof weer in een hoogwaardig product wordt gebruikt en niet in waarde afneemt.

Soms is dat niet mogelijk, bijvoorbeeld bij een gebroken stoelpoot, maar dan kun je kijken of het hout weer in de natuur kan worden opgenomen. Dit kan natuurlijk alleen als het hout met milieuvriendelijke middelen is bewerkt.

Er komt dus nogal wat kijken bij een levensstijl die minder grondstoffen nodig heeft. Maar het is ook een enorm mooie uitdaging, voor zowel consumenten als producenten. En wat een fraai resultaat zou het zijn als de komende jaren Earth Overshoot Day niet steeds vroeger, maar juist steeds later in het jaar zou vallen en op een gegeven moment zelfs niet meer zou blijken te bestaan.

Dr. Martine Vonk werkt als lector ethiek en technologie bij Saxion. Reageren? rubriekforum@refdag.nl