Mooi ook dat Evert Barten, redacteur bij het Reformatorisch Dagblad, speciaal voor jongeren een hertaling van deze klassieker schreef. De titel vat de inhoud trefzeker samen: ”Rechtvaardig door het geloof”.

Even stond ik in dubio toen ik in de christelijke boekwinkel bij ons in Oud-Beijerland beide boeken op de schappen zag: de heruitgave van Luthers verklaring van Paulus’ Galatenbrief én de hertaling van de hand van Evert Barten. Welke doe ik m’n kinderen cadeau? Of geef ik ze alle twee?

Na een korte aarzeling besloot ik in elk geval vijf exemplaren van de heruitgave aan te schaffen. Het is zo’n goed boek en er gaat zo’n weldadige kracht van uit – iedereen moet het wat mij betreft op z’n minst een keer in zijn leven hebben gelezen. Op weergaloze wijze geeft Luther de kern van Paulus’ brief weer: wij kunnen uit genade alleen, door het geloof alleen, in Christus alleen coram Deo, voor het aangezicht van God, leven.

„Zijn Käthe”

Luther had zelf zo’n liefde voor Paulus’ brief dat hij die meer dan eens zijn Käthe noemde, naar Katharina van Bora, de vrouw met wie hij op 42-jarige leeftijd trouwde, bijna acht jaar nadat hij op 31 oktober 1517 zijn stellingen op de deur van de Slotkapel in Wittenberg had getimmerd. „De brief aan de Galaten is mijn eigen briefje, waarmee ik getrouwd ben.”

Wet en Evangelie vormen er het hart van, aldus Luther. En als de kerk iets nodig heeft, schrijft hij keer op keer, is het wel het juiste zicht op de verhouding tussen die beide. Gezonde bevindelijke spiritualiteit heeft er alle belang bij dat de wet in ons leven zijn werk doet, opdat het Evangelie echt Evangelie kan worden. „Vele eeuwen lang heerste in alle godshuizen een wonderlijke stilte over het verschil tussen wet en Evangelie. Die bracht gewetens in het grootste gevaar. Want als het verschil tussen wet en Evangelie niet duidelijk is, kan de christelijke leer niet ongeschonden bewaard blijven.”

De wet eist van elk mens volmaaktheid, en de prediking van die eis is volgens Luther onmisbaar. God gebruikt haar om ons van onze waanideeën over onszelf te verlossen. „Zolang de inbeelding van eigen gerechtigheid in de mens blijft, blijven daar ook bestaan de onbegrijpelijke hoogmoed, aanmatiging, zelfverzekerdheid, haat tegen God, verachting van de genade en van het erbarmen. In zo’n hart dringt geen enkele preek over de geschonken genade en over de vergeving van de zonden door. Dat wordt verhinderd door de keiharde muur van de menselijke eigengerechtigheid, waarmee het hart van de mens omgeven is.”

Ruimte

Juist als het masker van ingebeelde vroomheid ons is ontvallen en ons geweten ons aanklaagt en veroordeelt, komt er, zegt Luther, „ruimte voor de leer van het Evangelie en voor de genade, die opricht en troost. Want Christus is in de wereld gekomen om armen het Evangelie te verkondigen.”

Zondekennis is voor Luther allesbehalve een prijs die God van ons vraagt voor Zijn genade. Hij is nodig opdat God aan zondaren kwijt kan wat God aan zondaren kwijt wil: Zijn Zoon, Christus Jezus. God geeft Hem niet aan mensen die iets hebben, iets waarop God kan aansluiten, maar aan mensen die niets hebben. Zodra we belijden met lege handen te staan, heeft de wet zijn taak vervuld. „Dan heet het: Wet, nu is het uit. Nu heb je genoeg verschrikt en terneergeslagen.”

Er is een tijd van de wet, er is een tijd van het Evangelie. En wat is het Evangelie volgens Luther vol heerlijkheid en genade! Gaat de wet over wat wij moeten doen voor God, het Evangelie gaat over wat God doet voor ons. Het verkondigt ons Christus en Christus alleen. Het toont ons Christus en Zijn gehoorzaamheid, Christus en Zijn lijden en sterven. „Het geloof grijpt Christus aan, houdt Hem voor ogen en omvat Hem zoals een ring de edelsteen omvat”, schrijft Luther. En wie in Hem gelooft, is rechtvaardig.

Luther wordt niet moe het Evangelie uit te schilderen. Aan alles proef je dat hij er zelf geen genoeg van kan krijgen. Het neemt zijn hart geheel en al in beslag. Dat God in het Evangelie nu alles schenkt wat Hij in de wet eist – hij kan er niet over uit. En dat God er niets voor terugvraagt – hij kan er niet bij. „Ongehoorde ketterij” is het, jubelt hij uit. Ze maakt naar zijn diepste overtuiging hart en ziel van Paulus’ Galatenbrief uit.

Niets mag ons liever zijn dan dat onze kinderen en hun leeftijdsgenoten deze ketterij dagelijks inademen – geen grotere vreugde dan wanneer zij er helemaal mee besmet raken. „Wie het Evangelie goed weet te onderscheiden van de wet, zegge God dank en wete dat hij een theoloog is”, zegt Luther zelf.

Het pure van Luther

Om die reden heb ik ook enkele exemplaren van Evert Bartens hertaling gekocht. Want die geeft de gedachten van de Wittenbergse monnik eenvoudig en eigentijds weer. Knap is het hoe de boodschap van Luther erin wordt samengevat en uitgelegd. Het boek helpt jongeren de drempel naar de bron te nemen. En dat is precies wat Barten graag ziet. „Kom in aanraking met het pure van Luther”, schrijft hij. „Begin bij het begin en kruip met Luther door het Bijbelboek Galaten. Tekst voor tekst, vers voor vers.”

Boekgegevens

”Verklaring van De Brief aan de Galaten”, Maarten Luther, vert. G. P. Sandberg en H. Schoonderwoerd; uitg. Den Hertog, Houten, 2017; ISBN 978 90 331 2731 1; 387 blz.; € 24,50; ”Rechtvaardig door het geloof. Luthers verklaring van de Galatenbrief uitgelegd”, Evert Barten; uitg. Den Hertog, Houten, 2017; ISBN 978 90 331 2799 1; 162 blz.; € 19,90.