De structuur van de kuddes en de verhoudingen tussen dieren onderling zijn niet veel anders dan bij hun wilde soortgenoten, is de conclusie van recent onderzoek.

Alle paarden in de wereld stammen af van het wilde paard uit Eurazië. De przewalski kwam voor in het oosten, de konik in het westen. Met de grote ontdekkingsreizen is het paard als rij- en trekdier in Amerika en Australië terechtgekomen. Daar verwilderde het en groeide het uit tot de mustang. Kuddes mustangs leiden een zwervend bestaan.

Het przewalskipaard werd nooit getemd door de mens en wordt beschouwd als het enige nog levende wilde paard. Het DNA van de przewalski wijkt ook af van dat van de konik en de mustang. „Als je probeert een przewalskipaard te berijden, breng je het er niet levend van af”, illustreert Leo Linnartz, een van de onderzoekers naar het gedrag van de paarden.

Niet echt wild

Konikpaarden zijn, net als mustangs, geen echt wilde paarden. Ooit zijn ze door de mens gedomesticeerd – al bleven ze daarbij tamelijk wild. Later verwilderden ze weer.

Linnartz onderzocht samen met zijn vrouw Esther Linnartz-Nieuwdorp –beiden verbonden aan Free Nature, een organisatie die een kudde van honderden koniks en runderen beheert en inzet in natuurgebieden– het gedrag van koniks in vijftien natuurgebieden en vergeleek het met dat van de paarden in de Oostvaardersplassen. Ook legden ze hun bevindingen naast literatuur over wilde en verwilderde kuddes in andere delen van de wereld. Het verslag van hun onderzoek is gepubliceerd in Lutra, het wetenschappelijk blad van De Zoogdiervereniging. Linnartz en Linnartz-Nieuwdorp concluderen dat ruim 5000 jaar domesticatie het gedrag van het paard in essentie niet heeft veranderd.

Harem

Uit het onderzoek naar het sociale gedrag van koniks blijkt onder meer dat dominante en leidende hengsten van een harem konikpaarden –uiteenlopend van 9 tot 25 dieren– zich vaak door andere hengsten laten assisteren bij het verdedigen van hun harem. Als de leidende hengst wegvalt, betekent dat niet dat zo’n „secondant” de harem overneemt. De onderzoekers stellen vast dat de secondanten de kwaliteiten missen voor die rol. Het zijn vechtersbazen, harde werkers, maar ze missen de zorgzaamheid en de kalmte die een echte leider kenmerken.

Przewalskipaarden, halfezels op de steppen van Mongolië en zebra’s op de vlakten van Afrika kennen geen secondanten. Hier helpen de leidende hengsten elkaar om de kudde te verdedigen.

Voedselschaarste

Bij de koniks is de vorming van harems en de manier van leven afhankelijk van voedsel, drinkwater en leefruimte, laat het onderzoek zien. Bij overvloed vormen ze grote kuddes, bij schaarste gaan harems hun eigen weg.

De koniks in de Oostvaardersplassen vormen de enige echte wilde kudde paarden in Europa. Ze zijn er zo’n dertig jaar geleden uitgezet. De omvang van deze kudde, zo’n duizend dieren, is afhankelijk van het voedselaanbod – en daar is regelmatig discussie over.