Het besluit tot ondertekening door de gereformeerde kerken werd eind vorige week genomen tijdens een meerdaagse assemblee van de World Communion of Reformed Churches (WCRC). Deze Wereldgemeenschap van Gereformeerde Kerken was in Leipzig bijeen. Er waren afgevaardigden uit ruim honderd landen aanwezig.

De reacties op de inhoud van de getekende verklaring zijn divers. Dat was te verwachten. Veel protestanten en rooms-katholieken zijn blij met de verklaring, die een cruciaal geschil over de rechtvaardigingsleer na vele eeuwen oplost. Ook orthodoxe protestanten noemen het een belangrijke stap, al is er zeker ook kritiek.

Heel breed is er onder protestanten in Nederland consensus over het feit dat met deze verklaring de kloof tussen Rome en Reformatie niet gedicht is. Zo zijn de verschillen met Rome over het onderscheid van rechtvaardigmaking en heiligmaking door deze verklaring niet weggenomen. Om over tal van andere onderwerpen –zoals de visie op kerk en ambten, waaronder het gezag van de paus– nog maar niet te spreken.

Vooral orthodox-gereformeerden moeten oppassen dat ze niet, uit angst dat de verschillen met Rome van tafel worden geveegd, alleen maar die verschillen blijven benadrukken. Er mag gerust gezegd worden dat de nu ondertekende verklaring duidelijk maakt dat er gezocht wordt naar overeenstemming.

Maar er is bredere kritiek. Van diverse kanten wordt opgemerkt dat de nu uitgegeven verklaring tot stand kon komen omdat de vraag van Luther –hoe krijg ik een rechtvaardig God?– allang niet meer de belangrijkste vraag is waar mensen –ook kerkmensen– mee worstelen. Je gaat naar de kerk, je neemt deel aan de sacramenten en dus zit het wel goed. Geloven is voor velen geen worsteling meer, maar een automatisme. Dat geldt voor veel rooms-katholieken maar niet minder voor veel protestanten.

Luther was de man die sprak over de vrolijke ruil. Jezus neemt de zonden op Zich en daardoor zijn gelovigen rechtvaardig in Hem.

Voor de reformator was dat bepaald geen automatisme. Het was voor hem een worsteling die duurde tot God hem deed zien dat hij de gerechtigheid niet hoefde te verdienen, maar dat die hem geschonken werd, alleen om de verzoening die aangebracht is door Jezus Christus aan het kruis op Golgotha.

We hoeven niet laatdunkend te spreken over de overeenstemming die er nu bereikt is en die in de Lutherstad Wittenberg gevierd is. Maar tegelijk moeten we ons evenmin laten verblinden door een overeenstemming die misschien wel bereikt kon worden doordat aan protestantse kant de vraag van Luther minder gewicht lijkt te hebben dan die zou moeten hebben.