Het radicale salafisme is een ideologie binnen de islam die sinds decennia ondergronds aan aanhang heeft gewonnen. Islamitische Staat (IS), dat uit al-Qaida in Irak voortkwam, was slechts de laatste loot aan deze soennitische boom.

Het kon gedijen in de chaos die in Irak ontstond na de Amerikaanse invasie van 2003 en in het sinds 2011 door oorlog geteisterde buurland Syrië. Het waren de ideale omstandigheden die het mogelijk maakten dat IS zich openlijk kon manifesteren.

In Irak en Syrië was een vacuüm ontstaan dat door IS dankbaar werd opgevuld. Het stelde Islamitische Staat bovendien in staat om de grenzen tussen beide landen feitelijk te laten vervallen. Nu IS echter op zijn retour is, ontstaat er opnieuw een leegte. Allerlei landen en groeperingen vechten momenteel om invloed.

Vooral in Syrië is het de vraag wie er uiteindelijk de winnaars en verliezers zullen zijn. Voor de Israëlische wetenschapper dr. Mordechai Kedar is het antwoord duidelijk. Hij schreef onlangs dat Iran feitelijk al 60 procent van Syrië onder controle heeft. Kedar concludeerde dan ook somber dat Iran feitelijk „Syrië veroverd heeft.”

Vergeleken met het Westen heeft Iran het voordeel dat het IS begrijpt en daarom doeltreffender kan reageren. Het einddoel van IS is een globaal kalifaat dat de hele wereld onder de sharia zal brengen. Iran kan dit begrijpen omdat het sinds de revolutie van 1979 naar een sjiitische variant van ditzelfde ideaal streeft.

De Iraanse Republiekeinse Garde kan daarom niet met bijvoorbeeld het Amerikaanse leger vergeleken worden, omdat de Iraniërs ideologisch gemotiveerd zijn om te strijden.

Er is veel geschreven over milities en bendes die Iran in Syrië heeft geformeerd, maar Kedar wijst erop dat het hier eerder een compleet leger betreft. Een strijdmacht die uitstekend bewapend is en bovendien kan terugvallen op een uitgebreid logistiek netwerk. Teheran is erin geslaagd om het sjiitische huis op orde te brengen. Dit staat in schril contrast met het soennitische huis, dat hopeloos verdeeld is omdat hier te veel kapiteins het schip willen besturen.

Landen als Qatar, Turkije en Saudi-Arabië streven allemaal naar een leidinggevende positie in de soennitische wereld, die hierdoor echter ernstig wordt verzwakt. De Iraakse premier Abadi kraaide onlangs victorie omdat IS in Mosul verslagen zou zijn. Ongetwijfeld zal Islamitische Staat ook het Syrische Raqqa verliezen.

Maar wat komt daarna? Er is dringend behoefte aan wat men een soennitisch alternatief voor IS zou kunnen noemen. Onder meer om de Iraanse expansie in deze regio tegen te gaan. De soennitische landen dienen hier het voortouw te nemen, maar deze laten het afweten.

Turkije maakt zich op voor een oorlog tegen de Syrische Koerden. De Golfstaten worden volledig in beslag genomen door hun ruzie over Qatar en de oorlog in Jemen. Ontwikkelingen die zowel IS als Iran in de kaart spelen.