De oorzaak van de ongekende problemen van bijna tien jaar terug, die het hele internationale financiële systeem in gevaar brachten, lag bij de banken zelf. Zij hadden met overvloedige kredietverlening en allerlei ondoorzichtige constructies grote risico’s genomen. Nadat in de betrokken branche de eerste partij, het Amerikaanse Lehman Brothers, was omgevallen, raakten er veel meer in levensbedreigende moeilijkheden. Overheden sprongen te hulp met enorme bedragen aan staatssteun. Het ging daarbij dus om publieke middelen, die we met z’n allen via de fiscus hadden opgebracht.

Zo’n oplossing vinden we eigenlijk niet wenselijk, was de gedachte die daarna terrein won. Waarom de onschuldige burger laten opdraaien voor de rekening die voortvloeit uit wanbeleid binnen de wereld van het grote geld? De bankencrisis die in maart 2013 op Cyprus om zich heen greep, fungeerde als proeftuin. Onder de regie van de eurogroep –de ministers van Financiën uit de muntunie, met aan het hoofd Dijsselbloem– werden aandeel- en obligatiehouders van de Laika Bank en Bank of Cyprus gedwongen om verliezen te accepteren.

Inmiddels heeft Europa een bankenunie opgezet. Het toezicht op de grote spelers is verschoven van de nationale autoriteiten naar de Europese Centrale Bank (ECB). De sector bouwt een pot op waaruit in laatste instantie geput kan worden voor een overlevingsplan. En we beschikken, sinds de nieuwe spelregels per 1 januari 2016 van kracht zijn, over een Single Resolution Mechanism. Dat voorziet in een Afwikkelingsraad, die in actie komt als een bank in nood verkeert. In dat instituut zijn de ECB, de Europese Commissie en de lidstaten waarin het desbetreffende financiële bedrijf opereert, vertegenwoordigd.

Tal van banken, met name in de zuidelijke landen, kampen nog steeds met grote posten aan slechte leningen. Zij hebben in de goede jaren kwistig gestrooid met financieringen. Toen het tij keerde, konden veel klanten niet meer aan hun rente- en aflossingsverplichtingen voldoen, terwijl de waarde van het onderpand was gekelderd. De kredietverschaffers hebben op hun balansen vorderingen staan die waarschijnlijk nooit geïnd zullen worden. Die last hangt als een molensteen om hun nek. Ze veroorzaakt forse verliezen. Soms bedreigt ze zelfs het voortbestaan, zoals bij het Italiaanse Monte dei Paschi di Sienna (MPS) en bij de Spaanse Banco Popular.

Ondanks het gewijzigde voorkeursscenario, steekt bij het slepende dossier van MPS toch weer de overheid de helpende hand toe, met circa 7 miljard euro. In een uitzonderingssituatie mag dat ook en op die clausule werd in dit geval een beroep gedaan. Dan heet het herkapitalisatie uit voorzorg. De Europese Commissie stemde twee weken geleden in met de operatie. Maar het was geen fraaie start onder het nieuwe regime.

Wat dat betreft is de redding van Banco Popular succesvoller verlopen. Dat was er een volgens het boekje. Snel handelen voorkwam een bankencrisis in Spanje; gelukkig maar, want daar zit uiteraard niemand op te wachten. Santander, de nummer één van het land, nam –ongetwijfeld onder druk van de Afwikkelingsraad– de noodlijdende branchegenoot onder zijn hoede, voor het bedrag van 1 euro. Er ging een streep door de bestaande aandelen en de meest risicovolle obligaties van Popular. Beleggers, waaronder pensioenfondsen en verzekeraars, leden daardoor een verlies van zo’n 3 miljard euro. Zij morren uiteraard, maar de burger is buiten schot gebleven. Deze operatie markeerde een overschakeling van een zogeheten bail-out (met inzet van geld van buitenaf) naar een bail-in, waarbij direct belanghebbenden bloeden.

We moeten niet raar opkijken als door de erfenis uit het verleden, in de toekomst nog meer banken op het faillissement afstevenen. Dan zal blijken of het weer lukt een uitweg te vinden conform de nieuwe benadering. Het resultaat rond Popular biedt op dit punt geen garantie.