Wat is een speciaal aanklager?

Een speciaal aanklager wordt benoemd door de minister van Justitie om onafhankelijk onderzoek te doen naar aanwijzingen die erop kunnen duiden dat er een crimineel feit is gepleegd. Een dergelijke benoeming wordt gedaan als het justitionele apparaat zelf intern te maken heeft met botsende belangen, of wanneer het op een andere manier in het publieke belang is. De speciaal aanklager kan op grond van onderzoek besluiten tot strafrechtelijke vervolging over te gaan.

Waarom is Mueller niet door de minister van Justitie benoemd, maar door diens plaatsvervanger?

Minister van Justitie Jeff Sessions heeft zich begin maart teruggetrokken uit het onderzoek naar de Russische connectie omdat er ook rond zijn persoon geruchten waren over contacten met de Russen. Vandaar dat de benoeming van Mueller werd gedaan door de plaatsvervanger van Sessions, onderminister Rod. J. Rosenstein. Die kon daar zelfstandig toe besluiten, zonder zijn baas of de president te raadplegen.

Betekent deze benoeming dat Trump en zijn team verdachten zijn?

Dat hoeft zeker niet zo te zijn. Mueller kan ook tot de conclusie komen dat Trump en zijn teamgenoten niets verkeerd hebben gedaan. In zijn toelichting op de benoeming zegt Rosenstein ook nadrukkelijk dat hij niet heeft vastgesteld dat er iets onrechtmatigs is gebeurd, maar dat de bijzondere omstandigheden het aanstellen van een onafhankelijk onderzoeker nodig maken.

Wat is de opdracht voor de speciaal aanklager?

Mueller moet nagaan of er contacten waren tussen het campagneteam van Trump en de Russen en zo ja, of er sprake was van samenwerking tussen beide. Behalve dat mag hij alles onderzoeken wat op een of andere manier met de zaak is verbonden. Dat betekent dat hij bijvoorbeeld ook de contacten van de door Trump benoemde stafleden of topambtenaren mag onderzoeken.

Aan wie is de speciaal aanklager verantwoording schuldig?

De positie van de speciaal aanklager is tamelijk onaantastbaar. Formeel staat Mueller onder gezag van de onderminister van Justitie. Maar hij hoeft hem maar heel beperkt te informeren. Alleen wanneer hij belangrijke stappen zet in het onderzoek moet hij dat melden. De onderminister kan formeel de speciaal aanklager ontslaan wanneer er sprake is van wangedrag of andere zwaarwegende redenen. Maar dat is politiek heel moeilijk en daarom alleen al bijna ondenkbaar.

Kan Trump de speciaal aanklager ontslaan?

Nee, dan zou hij zich overduidelijk schuldig maken aan het hinderen van de rechtsgang, en dat is reden voor afzetting.

Kan het ministerie de uitkomst van het onderzoek naast zich neerleggen?

Formeel kan dat. Wanneer het ministerie dat doet, moet het de justitiecommissies van het Congres inlichten en uitleg geven over zijn redenen om in te grijpen. Dat zal politiek lastig zijn.

Heeft het Congres iets over de benoeming of het werk van de speciaal aanklager te zeggen?

Nee. Mede naar aanleiding van de Watergate-affaire besloot het Congres dat een speciaal aanklager op initiatief van het Congres kon worden benoemd. Bij het onderzoek naar Bill Clinton was dit ook zo. Maar na afloop van dat onderzoek is in 1999 door het Congres besloten dat de minister een speciaal aanklager moet aanstellen. Het Congres kan alleen nog aandringen op de benoeming.

Hoelang duurt het onderzoek?

Dat is niet te zeggen. De aanklager is niet gebonden aan een limiet. Het kan dus maanden, misschien wel een jaar duren. Aan de ene kant is dat hinderlijk, aan de andere kant haalt het wel de nodige druk van de ketel. Voor de president schept het tenminste ruimte om aandacht te geven aan het bestuur van het land doordat hij niet elke dag op een nieuwe onthulling hoeft te reageren.