In de Bijbel wordt de Herder-metafoor gebruikt als beeld van Gods relatie met de mens. Christus roept op tot bekering en geloof, zodat mensen een schaap worden van Zijn kudde.

Geloven en psychisch functioneren hebben met elkaar te maken, maar zijn wel twee aparte dimensies. Voor geloof is wedergeboorte nodig. Om evenwichtig te kunnen denken, willen en voelen, is gezond psychisch functioneren nodig.

Hechtingsproblemen kunnen een belemmering vormen voor geloven, al is God niet gebonden aan onze psychologische mogelijkheden. Gods Woord is vol van macht en kracht.

Angstig schaap

Ik zoom in op een angstig schaap dat onzeker is en geen eigen ruimte durft in te nemen. Als de herder vriendelijk nodigt, blijft het op afstand. Wie zegt dat de herder niet bars zal uitvallen: „Weg jij! Wie denk je wel dat jij bent. Dát is niet voor jou!”

De Heere Jezus draagt zorg voor Zijn schapen. Kon Jezus dieper buigen, toen Hij als een mens geboren werd en plaatsnam in de voederbak?

Angst kan een hindernis zijn in het geloofsleven. Ik noem enkele aspecten die kunnen opspelen:

lTerugkomende negatieve denk-schema’s: ik ben waardeloos, ik verdien het niet, niemand moet me.

lHet onbestaanbaar zijn van onvoorwaardelijke liefde. In de preek wordt wel gezegd dat God door verzoening heen liefheeft, maar op gevoelsniveau komt dat er niet in.

lStrenge, hoge eisen om alles perfect te doen, en dan telkens te falen.

lNiet kunnen geloven dat iemand je vergeeft, omdat je daar geen ervaring mee hebt.

lOnmacht om jezelf toe te vertrouwen aan een ander, vanwege uitsluitend verkeerde ervaringen.

Prediking

Een dienaar van het Woord heeft fijngevoeligheid nodig voor de diversiteit van zijn kudde, al kan hij niet met iedereen tegelijk rekening houden. Wel is alertheid nodig om te begrijpen dat een opmerking of zinsnede iemand keihard kan terugbrengen bij het bodemloze gevoel van afwijzing.

Een evenwichtige prediking zal een angstig schaap niet afschrikken, maar juist dichterbij halen, omdat ”er doen aan is”, omdat het Evangelie er is. Van belang is dat de predikant verwoordt wat iemand niet kan meemaken terwijl dat wel wordt geëist. Dan mag je er namelijk tóch zijn. Dan heb je tóch een legitiem plekje in de kerk. Een predikant helpt mensen als hij vertelt wat het betekent om lief te hebben en te zorgen, en hoe de Heere dat doet, ook in de aardse dingen.

In de preek zal het gaan over zonde en Gods toorn daarover, dat is voluit Bijbels. Tegelijk zal dit ingebed worden in Wie de Heere is. Iemand verwoordde het zo: „Als de dominee begint met uit te spreken dat de Heere goed is, genadig is, barmhartig is, dan heb ik als het ware een klein beetje bodem om op te staan. Ik kan dit echter niet vasthouden, telkens is die bodem helemaal weg.”

Als je door alles heen zakt, moet je steeds weer horen Wie de Heere is. Laat het daarom in de prediking ook gaan over de eigenschappen van God, die állemaal. Daarbij is de gereformeerde theologie bevrijdend. De Heere doet alles. Een mens hoeft niets zelf mee te brengen.

Pastoraat

Als de pastor op de grote Herder lijkt, zal hij buigen in het pastorale contact. Bij een schuw schaap zal hij op de grond gaan zitten en vertrouwen winnen. Daarbij helpt: luisteren, openstaan, checken of hij het begrijpt, doorvragen, acceptatie uitstralen, in contact blijven en laten merken dat hij actief luistert, eigen impulsen parkeren, controle bij de ander laten, toestemming vragen, onderscheid maken tussen je onwaardig voelen en je waardeloos voelen.

Soms gaat een pastor te snel. Na gehoord te hebben wat het zich blootgevende schaap zegt, blijft hij niet rustig zitten, maar wordt hij actief in een gloedvol betoog. En het schaap? Het wordt bang van zo veel actie. Het trekt zich terug en sluit de luikjes die even open mochten. Om ze voorlopig dicht te laten. Zie je wel dat je anderen ook niet kunt vertrouwen?. Zie je wel dat ik niet word begrepen?

Luisteren en afgestemd blijven zijn sleutelwoorden. Luister eerst en laat merken dat je de moeite weegt.

Later in het gesprek kan de pastor dingen inbrengen zoals de vragen die leven en dat lang wachten ook in de Psalmen voorkomt. Hij kan een passend Bijbelgedeelte lezen en de moeite in gebed brengen.

Het navolgen van Christus betekent iemand bereiken waar hij is, zoals ook Jezus handelde met bijvoorbeeld de Samaritaanse vrouw. Niet direct veroordelend, zonder te snelle conclusies te trekken, maar barmhartig en ontdekkend. Tot op het niveau van zonde en heling.

Zou zo’n houding van onvoorwaardelijke liefde en barmhartigheid van de pastor geen positieve gevolgen hebben voor hechting en gevoelens bij geloof? Laat hij, biddend om Gods zegen, in het voetspoor van de grote Herder een mens zijn tegenover zijn medemens.

De auteur is gz-psycholoog. Dit is een samenvatting van een lezing die zij op 9 mei hield tijdens een studiedag over hechting en geloof, georganiseerd door het Kennisinstituut christelijke ggz.