Of deze klachten nu terecht zijn of niet, ze zijn er wel en ze zeggen iets over de behoefte aan het uiten van gevoelens en aan beleving. Volgens de Duitse theoloog Friedrich Schleiermacher (1768-1834) is gevoel zelfs de kern van het geloof. Beroemd en berucht is zijn stelling dat geloof bestaat uit een gevoel van afhankelijkheid. Geloven is de ervaring dat wij afhankelijk zijn van God, en ieder beleeft dat gevoel op zijn of haar eigen manier.

Schleiermacher is enorm invloedrijk geweest en is dat nog steeds. Bij uitgeverij De Gruyter verscheen deel 10 van zijn verzamelde preken. Dat zijn preken uit de jaren 1826 en 1827, maar ze zouden qua benadering hier en daar vandaag gehouden kunnen zijn.

In zijn preken spreekt Schleiermacher de mensen niet aan op hun zonde en schuld, maar op hun religieuze gevoelens, die hij dan wil voeden en sturen. De kern van de preek is volgens hem wat ik bij een Bijbeltekst voel, wat geloven mij doet, en hoe God mij raakt. Het gaat dus vooral over mijzelf. Maar is dat waar het in het geloof echt om gaat?

Dat is in ieder geval de vraag in het stevige boek ”Glaube”, met 33 studies over het geloofsbegrip in het Nieuwe Testament en de christelijke traditie. Deskundige exegeten en kerkhistorici leverden hieraan grondige bijdragen. Ze stellen dat het in het geloof niet om gevoel gaat, maar om kennen en vertrouwen. Het geloof begint niet met mijn gevoelens, maar met Gods beloften. Het vertrouwen gaat weliswaar niet zonder ervaring, maar gaat niet óp in ervaring. Tegen wat de Schrift volgens dit lijvige boek over geloof en bekering zegt, houdt Schleiermacher geen stand.

Boete

Als er gevraagd wordt om meer beleving, behoort het doen van boete daar dan ook toe? Of gaat het alleen om beleving waar ik mij fijn bij voel? Twee recente boeken houden zich bezig met de vraag welke plaats de boete in het geloofsleven moet innemen. Luca Baschera, medewerker van het Instituut voor Reformatiegeschiedenis in Zürich, spitst deze vraag toe op de plaats van de boete in de protestantse liturgie en schreef daarover een interessant boek.

Omdat de mens geneigd is zich steeds weer van God af te wenden, is de kerkdienst bedoeld om ons weer tot God te bekeren. En daartoe is een moment van gezamenlijke en persoonlijke boete een vanuit de Bijbel gegeven middel, aldus Baschera. Hij wijst de opvattingen van Schleiermacher op dit punt af omdat deze het accent bij het handelen van de mens legt. Daarentegen plaatst Baschera nieuwere en oudere theologen –hij noemt Kuyper en Calvijn– die boete zien als reactie van de mens op het handelen van God.

Het begin dus bij de bekendmaking van wie de Heere is. Dat is ook de lijn die de zogenoemde ”marrow men” voorstonden. Zij speelden een belangrijke rol in een conflict in de Schotse Kerk in de 18e eeuw. De Schotse theoloog dr. Sinclair B. Ferguson heeft deze geschiedenis opnieuw beschreven. Niet om een oud verhaal weer eens op te duikelen, maar om te laten zien hoe actueel de thematiek van toen nu nog altijd is.

Voorwaarde

Het boek ”The Marrow of Modern Divinity” van de Engelse theoloog Edward Fisher deed destijds nogal stof opwaaien omdat hij zich daarin verzette tegen een trend in de prediking waarbij de boete tot voorwaarde voor het geloof werd gemaakt. De aanhangers van deze opvatting –”marrow -men”– kwamen in de kerk onder kritiek te staan, hoewel zij de genoemde trend als onreformatorisch ontmaskerden.

Ferguson trekt de lijnen door naar vandaag; de prediking –reformatorisch en evangelisch– loopt maar zo het gevaar genade weer voorwaardelijk te maken en op die manier voor een nieuw ”geloofswetticisme” te zorgen.

Ferguson verwijst herhaaldelijk naar de puriteinse theoloog William Perkins (1558-1602), bij wie volgens hem een goede beschrijving van de geloofsweg is te vinden. Perkins vindt de balans tussen bekering, boete en geloof, waarbij de genade voluit blijft gelden zonder de noodzaak van boete en bekering te verdoezelen.

Het is mede daarom een geweldig initiatief van dr. Joel Beeke, president van het Puritan Seminary in Grand Rapids (Michigan), om de werken van Perkins opnieuw uit te geven. Vier prachtige, betaalbare delen met in totaal bijna 3000 pagina’s staan weer ter beschikking, zodat het rijke werk van deze theoloog kan worden bestudeerd.

Perkins staat bij sommigen bekend als degene die met zijn predestinatiemodel het geloof in een schema heeft geperst waar alle ervaring en vreugde heeft plaatsgemaakt voor twijfel en angst. Echter, ieder die het werk van Perkins leest –en dat kan prima via deze uitgave– zal van deze misvatting snel genezen worden.

Geheimenissen

Wie vier dikke delen te veel vindt, kan trouwens ook bij een beknopter werk te weten komen wat geloof is. Genoemde theoloog Sinclair Ferguson zorgde voor een uitgave van het werk van de Schotse predikant Thomas Jackson Crawford (1812-1875). Dit boek bevat de lezingen die deze voorganger gaf over de geheimenissen van het geloof. Op heldere wijze legt hij uit waar het in het geloof om gaat en dan komen bij hem kennis en ervaring, weten en beleven bij elkaar. Niet als tegenstellingen, maar als onmisbare en onmiskenbare elementen van het leven met God.

Dan blijft veel een geheimenis, zoals Crawford zegt, en dat geldt ook hoe het nu precies zit met Gods genade en ’s mensen verantwoordelijkheid. Maar wie de Heere kent, weet weliswaar niet hoe het zit, maar wel hoe het gaat. En dat is wat telt.

”Friedrich Schleiermacher. Kritische Gesamtausgabe, Predigten, Band 10”, Brinja Bauer, Ralph Brucker, Michael Pietsch, Dirk Schmid en Patrick Weiland (red.); uitg. De Gruyter, Berlijn; ISBN 978 3 11 048523 3; 970 blz.; € 239,-; ”Glaube. Das Verständnis des Glaubens im frühen Christentum und in seiner jüdischen und hellenistisch-römischen Umwelt”, Jörg Frey, Benjamin Schliesser en Nadine Ueberschar (red.); uitg. Mohr Siebeck, Tübingen; ISBN 978 3 16 153878 0; 958 blz.; € 219,-; ”The Whole Christ. Legalism, Antinomianism & Gospel Assurance”, Sinclair B. Ferguson; uitg. Crossway, Wheaton; ISBN 978 1 4335 4800 0; 256 blz.; $ 24,99; ”Hinkehr zu Gott. Busse im evangelisch-reformierten Gottesdienst”, Luca Baschera; uitg. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen; ISBN 978 3 429 04319 5; 280 blz.; € 39,-; ”The Works of William Perkins, Vol. 1-4”, J. Stephen Yuille (red.); uitg. Reformation Heritage Books, Grand Rapids; ISBN 978 1 60178 360 8; 2900 blz.; $ 125,-; ”The Mysteries of Christianity”, T. J. Crawford; uitg. Banner of Truth, Pennsylvania; ISBN 978 1 84871 715 2; 330 blz.; £ 15,50.