In schril contrast daarmee staat de aantrekkingskracht van de meeste politieke partijen. Hun ledentallen zijn in de afgelopen decennia sterk geslonken. „De woorden ”politieke partij” lijken een kwade reuk om zich heen te hebben”, constateert het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA in het lentenummer van Christen Democratische Verkenningen. „Er is iets aan de hand. (…) Er is sprake van een verbroken verbinding tussen politieke partijen en de samenleving.”

Dat komt deels door de complexer wordende samenleving: heldere scheidslijnen tussen zuilen en groepen burgers zijn weggevallen. Daarnaast zijn veel partijen zich vooral op het landsbestuur gaan richten; dat is ten koste gegaan van hun vertegenwoordigende rol en van hun inhoudelijke scherpte.

De hamvraag is dan: hebben politieke partijen hun bestaansrecht verloren en kunnen ze maar beter worden vervangen door een alternatief, of moeten ze proberen zichzelf nieuw leven in te blazen en weer aansluiting proberen te krijgen bij burgers?

Bijna alle bestaande politieke partijen gaan voor het laatste. Opmerkelijk is dat ook nieuwkomers zoals DENK en Forum voor Democratie bewust kiezen voor een traditioneel organisatiemodel met leden.

Die keuze voor revitalisering is terecht. Politieke partijen vormen immers, zegt ook het wetenschappelijk bureau van het CDA, een onmisbare schakel tussen openbaar bestuur en samenleving, tussen staat en straat. Om ideeën vanuit de maatschappij aan de orde te stellen in de politieke arena. Om als platform te dienen waar burgers met elkaar in debat kunnen gaan en samen keuzes kunnen maken voor de toekomst van ons land. En om een kweekvijver te zijn voor politiek talent.

Die keuze houdt wel in dat er werk aan de winkel is. Politieke partijen moeten zichzelf niet zien als doel op zich, maar als middel. Zij staan immers ten dienste van de burger. Zo was dat oorspronkelijk tenminste wel. De ARP, de eerste politieke partij in ons land, is speciaal voor de ”kleine luyden” opgericht. De SDAP voor de arbeiders, de KVP voor de roomsen, de SGP –om nog een voorbeeld te noemen– voor de orthodox-gereformeerden.

Die keuze vergt tevens van partijen dat ze hun inhoudelijke verhaal op orde hebben. Zodat ze zich kunnen onderscheiden van hun concurrenten. En zodat er voor burgers ook echt iets te kiezen valt.

Sinds het falen van de marktwerking heeft een bedrijfsmatige aanpak in de politiek geen goede naam meer. Maar politieke partijen kunnen op dit punt wel wat leren van het bedrijfsleven. Uit onderzoek is gebleken dat ondernemingen die vasthouden aan hun kernwaarden veel langer blijven bestaan en structureel succesvol zijn. Vertaald naar het politieke domein: partijen die zich losmaken van hun ideologische wortels zullen wegkwijnen; partijen die hun missie koesteren, blijven daarentegen vitaal.