”De Lytse Streek’, zo heet de regiogemeente van de mennisten van Baard-Itens, Franeker en Witmarsum-Pingjum. Wie in de binnenstad van Franeker is, zou de doperse vermaning, gelegen op steenworp afstand van de Breedeplaats, totaal kunnen missen. De kerk ligt namelijk verscholen achter een pand aan de Hofstraat. Wie door een steeg loopt, komt uit bij een binnentuin waar de kerk staat. Van de buitenkant heeft de kerk vrijwel het uiterlijk van een gewoon woonhuis; de bestemming die het kerkgebouw nu ook zal krijgen.

Na veel omzwervingen door de stad kwamen de dopersen uit Franeker hier terecht. Eerst zaten ze in de Bolwerkkerk, daarna vertrok de gemeente naar de Voorstraat, waar nu de Voorhof is, het kerkgebouw van de christelijke gereformeerde kerk vrijgemaakt. „Voordat het de Voorhof werd, is het gebouw in bezit geweest van de GGZ. Het Bolwerkkerkje ging over naar een baptistengemeente die nu niet meer bestaat.”

Vrijwilligers

Flora Visser vertelt dat de nieuwe doopsgezinde kerk dateert uit het jaar 1959. „Het kerkgebouw, naar een ontwerp van architect G. Feenstra, werd destijds gerealiseerd met hulp van doopsgezinde vrijwilligers van de Mennonite Voluntary Service (MWS) uit verschillende landen.” Het is daarbij een jonge doopsgezinde kerk als je kijkt naar de lange geschiedenis van de doopsgezinden in de stad, waar eigenzinnige mennisten vaak hun eigen weg gingen. In de tweede helft van de zestiende eeuw viel de doperse beweging uiteen. Franeker telde in die tijd drie (!) vermaningen.

In de volgende eeuwen sloten de rijen zich weer. Streekgemeente De Lytse Streek telt ongeveer 80 leden. Van hen zijn er 54 gedoopt lid. Het is helder dat het voor zo’n kleine groep niet mogelijk is om kerkgebouwen in stand te houden. „Na Itens is Franeker in korte tijd de tweede kerk die van de hand gaat.”

In Itens wordt nog regelmatig gekerkt, wat kan door een goede afspraak met de eigenaar. Ook in de doopsgezinde kerk in Witmarsum en Pingjum zijn nog samenkomsten.

„De kerk van Pingjum zit in de Stichting Menno Simons SDMF (Stichting Doopsgezinde Monumenten in Friesland).” Omdat zich in de Pingjumer vermaning geen orgel bevindt, is dat soms wat lastig voor de erediensten, erkent Visser.

Bitter tintje

Nu blijft alleen Witmarsum over als eigen gebouw. Bestaat er een kans dat ook dat dicht gaat? In de toekomst kan de predikante niet kijken. „Maar sluiting van Witmarsum ligt natuurlijk wel heel gevoelig – ook internationaal. Witmarsum is dé plek van waaruit Menno Simons uit de Rooms-Katholieke Kerk stapte en voortrekker werd van de doperse beweging. Het is bijna niet voor te stellen dat je dáár de doopsgezinde kerk sluit…”

Maar, zeg nooit nooit. „Het is aan de leden om te beslissen.” Nu al functioneert de doperse gemeente veelvuldig als een ‘huiskerk’, door activiteiten bij gemeenteleden thuis te houden. „Als het moet, dan worden we maar weer een huisgemeente, zoals de dopersen vroeger in het klein ook samenkwamen.”

Visser benadrukt dat de laatste dienst van zondag niet gezien wordt als een einde, maar als een nieuw begin. Het samenkomen in het gebouw houdt misschien op, maar er komen nieuwe vormen van elkaar treffen als gemeenteleden voor in de plaats – „ook in Franeker.”

De laatste viering in de vermaning zal plaatsvinden op Eerste Paasdag, zondag 16 april om drie uur. Vanaf half drie is er inloop met koffie en thee en muziek. „Het is Pasen, dus het wordt een feestelijke viering, maar toch met een bitter tintje door het afscheid. Thema van de dienst zal zijn ”nieuw leven”.”

Jeugdwerk is er in de doperse gemeente niet meer. „Het is niet zinvol om daar energie in te steken. Je kunt je beter richten op de generatie van mensen die nu de gemeente vormen”, zegt Visser, die een parttime aanstelling heeft (60 procent) in de doopsgezinde gemeente. „Wij houden moed. We zetten door.”

Orgel

Het gebouw, dat in 1960 in gebruik werd genomen, zal na zondag helemaal leeggemaakt worden. Het orgel, een éénklaviers Van Damorgel uit 1828 met tien registers en aangehangen pedaal, wordt overgenomen door orgelbouwer Flentrop in Zaandam. Het betreft een instrument dat heel wat omzwervingen heeft gemaakt. Het stond oorspronkelijk in de schuilkerk De Mouterij –het Bolwerkkerkje–, toen is het in 1864 overgeplaatst naar een nieuwe kerk aan de Voorstraat. Daar heeft het orgel een nieuwe orgelkas gekregen; het werd gerestaureerd in 1898. In 1960 is het orgel overgeplaatst naar de kerk die nu verkocht wordt. De oorspronkelijke orgelkas van Van Dam is er niet meer, en daarom koopt Flentrop het orgel alleen voor het binnenwerk. „Het is te waardevol om terecht te laten komen in ondeskundige handen. We hopen dat we de gelegenheid vinden om het weer ergens te plaatsen”, zegt directeur Frits Elshout van Flentrop. „Waar is nog niet bekend.”

Overdracht 4 mei

Verder zijn er geen zaken van waarde die ‘aan het gebouw vast zitten’. „De kanselbijbel, het avondmaalstel en het doopvont zullen we zondag de kerk uitdragen”, aldus Visser. Deze liturgische voorwerpen zullen een plek krijgen in de kerk van Witmarsum. Op 4 mei wordt de kerk officieel overdragen aan de koper. Degenen die zondag in de vermaning aanwezig willen zijn, zijn van harte welkom, zo liet de kerkenraad vorige week bij de bekendmaking van de nakende sluiting al weten. Deze week zijn er nog drie andere diensten in de Stille Week. Vanaf donderdagavond –avondmaal– zijn er vieringen onder de naam ”Op weg naar Pasen”, elke avond 19.30 uur.

Lees ook in Digibron:

Schuilkerk in de pastorietuin (Reformatorisch Dagblad, 16 december 2015)

Twee Friese vermaningen te koop (Reformatorisch Dagblad, 26 november 2015)

Vermaning Itens 150 jaar (Reformatorisch Dagblad, 23 oktober 2014)