Hoort geloof wel in een democratie? Is een belijdend christen in de politiek niet als een verdwaalde toerist in een vreemde stad? Nee, want geloof of levensbeschouwing speelt bij iedereen een rol. Ieder mens heeft een opvatting over het leven, over de waarde en het wezen ervan en hoe het moet worden ingericht. Dit betekent dat aan al het menselijk handelen een levensbeschouwing ten grondslag ligt, zo schreef de liberaal Frits Bolkestein in de jaren 90.

De ene politicus benoemt dit duidelijk, de ander maskeert het. Het politieke debat zou aan transparantie winnen als elke partij duidelijk maakte uit welk levensbeschouwelijk vaatje zij haar politieke wijn tapt. Nu blijft dit vaak in de mist hangen en worden christelijke partijen als de uitzonderingen gezien. Onterecht.

Intussen dient de rol van het geloof (of ongeloof) in een democratie begrensd te zijn. Anders krijg je te maken met ideologisch dogmatisme of fundamentalisme. Dit betreft altijd vormen van pseudoreligie die ernaar streven alle sferen van het menselijk leven en samenleven te beheersen. Vaak duurt het niet lang of er vallen slachtoffers. Altijd zijn er wel kritische denkers of oprechte gelovigen die zich niet laten muilkorven.

Drie grenzen zijn daarom essentieel. De eerste is dat bij het uitdragen van een overtuiging of levensbeschouwing geen dwang past, maar erkenning van de vrijheid van geweten en geloof. Anders kan er geen sprake zijn van innerlijke overtuiging, maar is het slaafse onderwerping. Om die reden is respect en ruimte voor (godsdienstige) minderheden van fundamenteel belang.

De tweede grens betreft de dualiteit van troon en altaar: de sferen van kerk en staat mogen niet samenvallen. De kerk mag niet over de staat heersen, maar evenmin de staat over de kerk. Mutatis mutandis is dit ook van toepassing op seculiere denkwijzen, zoals de gelijkheidsideologie die zich tegenwoordig haast doet gelden als een vorm van overheidsreligie. Daardoor komt de ruimte voor het christelijk geloof in de samenleving in de knel, wat negatieve gevolgen heeft voor zaken zoals identiteit, zingeving en zorg voor elkaar.

In de derde plaats hoort bij democratie een redelijk overleg met anderen. Je bewaakt ferm je uitgangspunten, terwijl de toepassing daarvan in concrete standpunten voor correctie vatbaar is. Je accepteert dat de ander ook gelijk kan hebben, anders wordt politieke samenwerking op voorhand onmogelijk.

Omgekeerd moet een democratie zichzelf ook begrenzen of normeren. Anders vervalt zij in een dictatuur of anarchie. Iedere democraat houdt zich daarom aan drie grondnormen: vrijheid, recht en trouw.

Bij vrijheid gaat het niet om keuzevrijheid, maar om verantwoordelijkheid. Op dit punt ontspoort onze democratie. Bij keuzevrijheid domineert het eigenbelang van individu of groep, niet het algemeen belang. Het gaat fout wanneer de drijfveer voor politici hun persoonlijke carrière is en niet hun verantwoordelijkheid voor de publieke zaak.

De tweede grondnorm is het recht, dat een correctie op de macht vormt. Recht is dus niet wat de machthebber wil. En in een democratie: wat de meerderheid of ‘het volk’ beslist. Daarom moet de macht ingetoomd worden door tegenwichten, zodat zij zich niet boven het recht en de wet verheft. Verder zal de overheidstaak beperkt zijn tot het publieke domein.

Bij de derde grondnorm van trouw gaat het om loyaliteit, waarachtigheid en betrouwbaarheid. Opportunisme is uit den boze. Afspraak is afspraak, ook als het jou op een bepaald moment niet uitkomt. Als onderling wantrouwen de dissonante toon zet van het publieke debat gaat alles vals klinken.

Politiek is een kwestie van ethiek. Een christenpoliticus streeft ernaar het kwade dat mens en samenleving bedreigt, helder te onderscheiden van het goede. Met het appel op de overheid om het goede te bevorderen en het kwade tegen te gaan. In biddend vertrouwen op God, Die Zelf zorgdraagt voor de komst van Zijn Rijk hier op aarde. Daarom zijn geopende ramen zo relevant. Anders worden je eigen ideeën, plannen en successen de enige norm.

Jan Schippers, directeur van de Guido de Brès Stichting, het wetenschappelijk instituut voor de SGP. Reageren? rubriekforum@refdag.nl