Toen toenmalig commandant Gerbe Verhaaf in 2015 het stokje overdroeg aan Traas, vertelde hij in zijn afscheidsinterview met Friesch Dagblad dat hij enigszins jaloers was op zijn opvolger. Waar hijzelf geconfronteerd met een bedreiging van het voorbestaan van de vliegbasis, mag zijn opvolger Traas bouwen aan de toekomst van de basis. Daarbij gaat het niet alleen over het neerzetten van nieuwe gebouwen, maar ook om veranderingen in de organisatie en het aanpassen van de cultuur op de basis.

Het leiden van die transitie is een dankbare taak, beaamt Traas. „Het is een mooie klus. Absoluut. En er gebeurt al veel. Momenteel ligt de noordzijde van het terrein braak. Daar komen de nieuwe gebouwen voor de F-35.”

De komst van de F-35 is een van de redenen waarom de basis gerenoveerd wordt. Het nieuwe jachtvliegtuig, dat naar verwachting vanaf 2019 op Leeuwarden staat, is technologisch aanzienlijk geavanceerder van de F-16. Het heeft stealth eigenschappen, betere sensoren, en heeft zware computers aan boord om alle data te verwerken. Die data mogen alleen in een beveiligde ruimte behandeld worden. Deze nieuwe geaccrediteerde ruimte komt in de nieuwe squadronruimte van het F-35-squadron. „Er zijn hogere veiligheidseisen voor de F-35”, aldus Traas. „Er wordt een grote hoeveelheid data verwerkt. Je wilt niet dat die data uitlekken.”

Cybersafety speelt sterk mee bij de verbouwing. Vliegbasis Leeuwarden zal door de geavanceerde techniek zich nog meer moeten wapenen tegen cybercrime. „Ik denk dat alle defensie-eenheden potentiële doelwitten zijn”, meldt Traas. „Maar je kunt verwachten dat Leeuwarden een groter doelwit wordt als de F-35 hier staat.” Over hoe de basis beschermd wordt kan Traas weinig prijsgeven. Voor de F-35 worden verder nieuwe simulatoren gebouwd.

De vliegbasis is verder toe aan regulier onderhoud, bijvoorbeeld aan de infrastructuur. Vanwege de bezuinigingen bij Defensie, waardoor zelfs het voortbestaan van de basis in het geding was, zijn veel investeringen en onderhoudswerkzaamheden verdaagd. Traas noemt de vliegbasis „stevig verouderd”, wat volgens hem soms zelfs risicovol is.

Als voorbeeld noemt hij de verkeerstoren. „De vluchtwegen van de toren zijn niet optimaal, en de trap naar boven loopt deels aan de buitenkant van de toren. Verder willen we de verkeerstoren meer centraal op het vliegterrein hebben, zodat we beter zicht hebben.” Andere werkzaamheden die op de agenda staan zijn de bouw van een integraal logistiek gebouw en nieuwe stafgebouwen.

Over de kosten van de totale renovatie wil Defensie weinig kwijt, mede omdat de aanbestedingen deels nog lopen. Wel is duidelijk dat Defensie 93,1 miljoen euro heeft gereserveerd voor de F-35-gerelateerde verbouwing op de vliegbases Leeuwarden en Volkel. Dat bedrag is volgens Traas echter alleen voor de verbouwingen die nodig zijn voor de F-35, en het kostenplaatje zal dus hoger uitvallen.

Omgeschoold

Maar de transitie van de vliegbasis behelst meer dan alleen stenen. Zo wordt een deel van het personeel omgeschoold voor de F-35. Niet alleen de piloten, maar ook niet-vliegend personeel. Zij krijgen bijvoorbeeld extra it-trainingen.

De komst van de straaljager heeft ook een nadelig gevolg. De wisseling van F-16 naar F-35 zal mogelijk ten koste gaan van een aantal personeelsleden in Leeuwarden. Nederland heeft nu 68 F-16’s, en moet het straks doen met 37 F-35’s. Minder vliegtuigen, is minder personeel. Wat dat voor Leeuwarden betekent is nog niet duidelijk. „Landelijk gaat dat om honderden mensen”, aldus Traas. „De verdeling van het aantal vliegtuigen per basis is ook nog niet bekend. De komende maanden wordt dit verder ingevuld.” Aan de andere kant betekent de komst van de F-35 ook dat er meer it-geschoold personeel nodig is. „Daar gaan we de komende periode op selecteren.”

De omvang van het personeelsbestand is ook van andere ontwikkelingen afhankelijk. Zo krijgt Vliegbasis Leeuwarden naast de F-35 op termijn waarschijnlijk nog een geavanceerd vliegtuig in de hangars. Vliegbasis Leeuwarden is de door Defensie aanwezen locatie voor de MQ-9 Reaper, een onbemand vliegtuig waarvan Defensie er vier wil kopen. Leeuwarden zou deze in 2018 krijgen, maar de komst is uitgesteld naar 2022. Op zijn vroegst. De komst zou zo’n honderd nieuwe banen opleveren.

Voor de onbemande vliegtuigen is een extra gebouw nodig, maar dat wordt vooralsnog niet gebouwd. Volgens Traas is Leeuwarden desalniettemin klaar om de vliegtuigen te faciliteren, in de huidige gebouwen. „Er is een eenheid in oprichting, die momenteel in het Duitse Rammstein al werkt met onbemande vliegtuigen. Dat zijn apparaten van een ander land. Deze eenheid kan zo naar Leeuwarden verhuizen, en dan kunnen we snel met de vliegtuigen werken. De eenheid en de basis zijn er klaar voor.” Het gaat dan om een voorlopige oplossing. Uiteindelijk krijgt de vliegbasis nieuwe faciliteiten voor de reapers.

Aanvulling

Traas vermoedt, en hoopt, dat de onbemande vliegtuigen versneld aangeschaft worden. Meerdere partijen hebben in de aanloop naar de verkiezingen aangegeven meer geld aan Defensie te willen besteden, en het CDA sprak recent uit dat Nederland drones moet kopen. De onbemande vliegtuigen worden door Traas gezien als een goede aanvulling op het huidige materieel van de luchtmacht. Het toestel wordt ingezet om data te vergaren, zoals inlichtingen, schade na aanvallen en de locaties van doelwitten. De MQ-9 kan bewapend worden, maar daar zijn vooralsnog geen plannen voor.

Onbemande vliegtuigen zijn in opkomst, maar Traas ziet die voorlopig niet als jachtvliegtuigen. Een Vliegbasis Leeuwarden met louter onbemande vliegtuigen is voor de komende decennia een utopie. „De vliegtuigen zijn zeer effectief in hun missie, en daarom een prima aanvulling. Het zijn lichte vliegtuigen die lang kunnen blijven vliegen. Eigenlijk een soort zweefvliegtuigen. Maar ze zijn ook relatief kwetsbaar, want ze hebben geen zelfbescherming, zoals wapens, detectiemiddelen, stoorzenders. Als dat er wel op zit worden het jachtvliegtuigen. Maar dat vergt gigantische bandbreedtes voor satellietcommunicatie. Dat is voorlopig niet mogelijk. Ook biedt de vlieger in de cockpit op dit moment nog een beter bewustzijn van de directe omgeving van het toestel, waardoor onbemande jachtvliegtuigen vooralsnog niet operationeel zullen zijn. Een piloot in de cockpit is eigenlijk een extra sensor. Die is moeilijk te vervangen op afstand.”

Het derde aspect van de transitie gaat over wat Traas de „mindset” noemt. Als het aan Traas ligt komt er een cultuuromslag binnen de vliegbasis. Traas wil bijvoorbeeld meer ruimte voor initiatieven van onderaf. „Defensie is van zichzelf een hiërarchische organisatie. Maar er moet meer ruimte zijn voor ideeën vanuit de eenheden. Anders gaat veel kennis verloren.”

Traas noemt als voorbeeld de twee afdelingen die zich bezighouden met het onderhoud van de straaljager. Daarbij is er één gespecialiseerd in het onderhoud voor de langere termijn, en de andere voor de kleine beurt. „Tussen die afdelingen wordt steeds meer samengewerkt, en er vindt meer uitwisseling van kennis en personeel plaats. Voorheen bleef dat beperkt tot overleg tussen de commandanten.”

Vliegbasis Leeuwarden en de rest van de luchtmacht moeten volgens Traas ook „adaptiever” worden. „De organisatie moet flexibeler worden. Na de renovatie kan de vliegbasis zeker dertig jaar mee, maar wij moeten de organisatie niet voor dertig jaar vastzetten. We moeten kunnen inspelen op veranderingen, organisatorisch én operationeel.”

Luchtruimbewaking

Een van die veranderingen is de toenemende internationale samenwerking op militair gebied. Een voorbeeld daarvan, dat rechtstreeks de vliegbasis beïnvloedt, is de luchtruimbewaking (QRA, quick reaction alert) van het luchtruim van de Benelux. Sinds 1 januari wisselen Nederland en België die bewaking af. „Dat heeft als voordeel dat we minder vaak op de vliegbasis twee vliegtuigen 24/7 beschikbaar hoeven te hebben. Daardoor is meer ruimte voor oefeningen, of missies.”

De samenwerking heeft ook grenzen. Traas verwacht niet dat de QRA wordt uitgebreid naar bijvoorbeeld Duitsland of Frankrijk. „Dan wordt het gebied te groot, en duurt het te lang voordat de jagers ter plaatse zijn. De luchtmachten werken wel samen met luchtbewaking. Hierbij kunnen straaljagers van deze landen een civiel vliegtuig dat mogelijk wordt gebruikt voor terrorisme begeleiden tot over de grenzen van het partnerland. Maar in tegenstelling tot het Beneluxverdrag, mogen de partnerlanden geen dodelijk geweld gebruiken in het luchtruim van de andere deelnemers.”

De Nederlandse F-16’s draaien momenteel geen missies in het Midden-Oosten. Piloten hebben een trainingsachterstand en zitten daarom in een herstelperiode. Volgens Traas is de luchtmacht de afgelopen vijftien jaar te eenzijdig ingezet, als gevolg van de aard van de conflicten in het Midden-Oosten deden de piloten vooral aan luchtsteun op de grond, en later het gericht bombarderen van doelwitten. „Bij die missies lag de dreiging relatief laag, want de tegenstanders had amper jachtvliegtuigen of luchtafweergeschut.”

Traas voorziet dat er in de nabije toekomst ook andere capaciteiten gevraagd worden, zoals luchtgevechten. „Dat zag je bijvoorbeeld na de acties van Rusland in Oekraïne. Het is in de nabije toekomst niet waarschijnlijk dat het daadwerkelijk tot luchtgevechten komt, maar het is gelet op de opstelling van Rusland wel van belang daar klaar voor te zijn, en daarom oefenen we dit veel.”

Volgens Traas is het niet alleen belangrijk dat de piloten goed getraind zijn. „Dat moet je ook laten zien, om af te schrikken.” De herstelperiode loopt nog tot 1 januari 2018.

Ondanks de herstelperiode is ook dit jaar de belasting hoog voor de vliegbasis. Dit mede vanwege de inzet in Litouwen (Baltic Air Policing), deelname aan de VJTF (Very High Readiness Joint Task Force van de NAVO voor inzet op zeer korte termijn), en een druk oefenprogramma. „Daarnaast is het waarschijnlijk dat we vanaf volgend jaar weer worden ingezet in het Midden-Oosten en vergt de transitie het nodige werk.”

Ook na dit jaar volgen er drukke jaren op de vliegbasis. De voorbereidingen voor de renovatie zijn reeds begonnen, en zullen waarschijnlijk pas na 2021 afgerond zijn. In die periode zullen ook de eerste F-35’s arriveren, en gaandeweg de F-16’s verdringen. De basis blijft volledig operationeel tijdens de verbouwing.

Traas denkt dat Vliegbasis Leeuwarden na de renovatie de modernste vliegbasis wordt. „Sterker nog, de vliegbasis wordt verreweg het modernste onderdeel van Defensie. De toekomst van Vliegbasis Leeuwarden ziet er mooi uit.”

2017: start bouw

Momenteel wordt een deel van de grond op de vliegbasis bouwrijp gemaakt. De daadwerkelijke bouw begint medio 2017.

2019: eerste F-35 in Leeuwarden

Naar verwachting arriveert de eerste F-35 in 2019 in Leeuwarden. Vanaf 2021 is de straaljager volledig operationeel.

2021: eindfase bouw

In 2021 beginnen de laatste verbouwingen, namelijk de bouw van de stafgebouwen. Kort daarna is de renovatie voltooid.

2023: afscheid F-16

Volgens de huidige planning wordt er in 2023 afscheid genomen van de F-16. Waarschijnlijk heeft de laatste F-16 Vliegbasis Leeuwarden dan al verlaten.

2024: MQ-9 Reaper in gebruik

Volgens de huidige planning komt de drone MQ-9 Reaper op zijn vroegst in 2024 naar Nederland. In de politiek gaan geluiden op om dit te vervroegen.