Een grote probleemregio vormt het gebied rond Noord-Limburg en het oosten van Noord-Brabant. Daar wordt volgens de onderzoekers van het PBL tot 30 procent te veel mest op het land uitgereden. Daardoor voldoet het grondwater er nog niet aan de normen. Kijkend naar het oppervlaktewater liggen de stikstof- en fosfaatconcentraties landelijk nog veel te hoog.

De vervuiling wordt deels veroorzaakt door boeren die zich niet aan de regels houden en sjoemelen met hun mestcijfers om geld te besparen. Overtollige mest moet immers worden afgevoerd en dat is erg duur. Nederland voert het teveel aan mest voornamelijk uit naar Duitsland en de vraag is of dat in de toekomst mogelijk blijft.

Fraude is echter maar een deel van het verhaal, aldus het PBL. Nu kunnen voor twee boeren precies dezelfde normen gelden, terwijl de precieze omgevingsfactoren van hun land totaal verschillen. Daardoor zijn er nu akkerbouwers die te veel vervuilen, terwijl ze zich toch volledig aan de geadviseerde bemestingsniveaus en wettelijke bemestingsnormen houden. Andere melkveehouders zijn weer zo gunstig gelegen dat ze minder hoeven te letten op hoe ze bemesten omdat ze toch makkelijk aan de milieunormen voldoen.

Als alternatief stelt de overheidsdenktank zogeheten gebiedsarrangementen voor waarin boeren, de industrie, waterbeheerders, overheden en natuurorganisaties lokaal samen op zoek kunnen gaan naar economisch haalbare doelen. Dan zou er voor een bepaald gebied bijvoorbeeld kunnen worden afgesproken dat een boer wiens land een beetje ongunstig ligt iets meer mag bemesten en een andere boer juist iets minder.

Volgens het PBL is het belangrijk dat er snel actie wordt ondernomen, omdat de waterkwaliteit in 2027 op orde moet zijn. Anders is er een risico dat het mestbeleid strenger wordt, wat het vinden van een praktische oplossing van het mestprobleem alleen maar lastiger maakt.