Onlangs was de moeder van een doodzieke baby ineens niet meer bij haar kindje in het ziekenhuis, vertelt een Venezolaanse kinderarts, gespecialiseerd in neonatologie. „Het jochie had medicijnen nodig, die de moeder moest aanschaffen. De conditie van het kindje ging snel achteruit: het was stervend. Toen de moeder zich weer in het ziekenhuis meldde, reageerde haar zoontje nog op haar komst, en stierf. De moeder was naar huis gesneld om haar blender te verkopen om zo de benodigde medicijnen voor haar kindje te kunnen kopen. Daar stond ze nu: met geld voor medicijnen in haar zak, en een dood kindje in haar armen.”

„Ik zou multimiljonair zijn als ik de uren die ik in Venezolaanse ziekenhuizen en klinieken werk, in het buitenland zou draaien”, constateert de kinderarts, die zeventig uur per week jonge zieke kinderen behandelt in twee staatsziekenhuizen en in een privékliniek en daarmee zo’n 125 euro per maand verdient. „Ik ben niet getrouwd en heb geen kinderen en kan daardoor met mijn inkomen toch nog voor mijn familie zorgen. De verleiding om te emigreren is wel groot. Als alleen geld telt, was ik allang naar het buitenland vertrokken, maar ik doe mijn werk in Venezuela uit liefde voor kinderen.”

Crisis

Medische voorzieningen waren in Venezuela vlak na de eeuwwisseling, onder het bewind van president Hugo Chávez, gratis, evenals het onderwijs. Het ging Venezuela voor de wind dankzij de enorme olievoorraden die het land rijk is. De Venezolaanse economie dreef op de export van die olie. Chávez verzekerde zich van de gunst van de bevolking door kosteloze voorzieningen en gratis voedseluitdelingen, waarvan vele Venezolanen afhankelijk waren. Chávez nationaliseerde de Venezolaanse olie-industrie maar liet na het land minder afhankelijk te maken van de olie. Chávez’ opvolger Nicolás Maduro kan niet voorkomen dat 30 miljoen Venezolanen nu, na een scherpe daling van de olieprijzen, geconfronteerd worden met een diepe economische en humanitaire crisis.

Vele Venezolanen lijden honger. Wie ziek wordt, heeft een probleem, want aan medicijnen is een nijpend tekort. Medische hulpmiddelen, zoals verbandmateriaal, ontbreken ook. Zo kan de 55-jarige trombosepatiënte Lavoa Diaz niet worden behandeld omdat injectienaalden en bloedbuisjes ontbreken op de afdeling van een ziekenhuis in Caracas, waar ze is opgenomen. Moedeloos zit ze op het ziekenhuisbed.

Soms is medische apparatuur wel aanwezig in het staatsziekenhuis, maar dan vaak incompleet: essentiële onderdelen ontbreken. Daar komt bij dat de stroom in Venezuela geregeld uitvalt, ook in het ziekenhuis: lampen werken niet, de airco koelt niet en levensreddende apparatuur weigert dienst. Ondanks de deplorabele staat van de gezondheidszorg doet de regering er alles aan deze crisissituatie te verdoezelen.

Tot vrijdag verschenen in de krant juichende berichten over de hoogstaande gezondheidszorg. Nu moet Maduro echter kleur bekennen. Maar de schuld legt hij, zoals gebruikelijk, bij andere landen.

Infectie

„Op de dag waarop ik in een Venezolaanse krant een lovend artikel las over de geweldige gezondheidszorg in ons ziekenhuis, stierf een kind omdat het beademingsapparaat dienst weigerde”, verzucht de kinderarts, die om veiligheidsredenen haar naam niet vermeld wil zien. „Elk etmaal sterft er wel een kind omdat de kunstmatige beademing uitvalt. Vorige week zondag nog, was het ziekenhuis zes uur lang verstoken van stroom.”

De kinderarts vertelt dat ze bijna tien jaar ervaring heeft in Venezolaanse ziekenhuizen. „In de reguliere ziekenhuizen was, in tegenstelling tot de privéklinieken, altijd al schaarste, maar vanaf 2015 werd de gezondheidssituatie steeds nijpender: er is gebrek aan water, elektriciteit, zuurstof en personeel. Artsen vertrokken de afgelopen maanden bijna allemaal naar het buitenland, want zelfs met vier banen verdienen ze nauwelijks genoeg om van te leven. In laboratoria ontbreekt gekwalificeerd personeel, dus kunnen onderzoeken niet worden uitgevoerd. En als ze wél kunnen plaatsvinden, ontbreken de voorgeschreven medicijnen waarmee een ziekte kan worden bestreden. Bovendien heeft de bloedbank al lang geen bloed meer op voorraad.”

De kinderarts schat dat het aantal sterftegevallen op de afdeling neonatologie met 70 procent zou afnemen bij een goede gezondheidszorg. Nu ontbreekt in Venezuela goede prenatale zorg en controle, en dat is, volgens de arts, in Venezuela van extra groot belang omdat het land een hoog percentage tienerzwangerschappen telt: 50 procent van alle moeders is tussen de vijftien en twintig jaar. „Bovendien krijgen aanstaande moeders in Venezuela onvoldoende te eten.”

„Moeders bevallen gratis in het ziekenhuis, maar de kans dat ze daar een infectie oplopen is heel groot: 20 procent. Zo’n 50 tot 60 procent van de zwangere patiënten loopt een infectie op in de operatiekamer, als ze daar operatief bevallen. En juist zo’n keizersnee is populair onder Venezolaanse gynaecologen, omdat ze die in hun agenda kunnen inplannen. De hygiënische omstandigheden zijn ronduit slecht: moeders kunnen niet eens gebruikmaken van een fatsoenlijke badkamer.”

De kinderarts vertelt dat ouders een lijst meekrijgen met spullen die moeten worden aangeschaft: „De behandeling van hun kind wordt gestaakt als de medicamenten of medische materialen niet aanwezig zijn”, zegt ze.

„Pasgeborenen kunnen we slechts gebrekkige zorg bieden. Normaal gesproken zouden neonatologen baby’s tussen de 700 en 800 gram nog goed kunnen behandelen. Maar in Venezuela sterven zelfs kinderen met een geboortegewicht van 2 tot 3 kilo omdat de gezondheidszorg niet goed functioneert. Er zijn onvoldoende intensivecaremogelijkheden, die bovendien in een slechte staat verkeren. De ic voor kinderen is een jaar geleden gesloten, er zijn te weinig werkende couveuses. Onlangs konden we een patiëntje redden met een geboortegewicht van 1140 gram, maar dat was niet dankzij de techniek: het was een wonder.”

„Voor een goede gezondheidszorg voor pasgeborenen is het noodzakelijk de intensive care open te stellen voor baby’s, maar dat zal op dit moment niet gebeuren omdat de apparatuur veelal ontbreekt en er geen gekwalificeerd personeel is dat de apparatuur kan bedienen die wél aanwezig is.”

„Ouders zullen in opstand moeten komen tegen de gebrekkige medische zorg voor hun kinderen, artsen kunnen deze nijpende situatie niet veranderen. Het Venezolaanse gezondheidssysteem is door en door ziek”, meent de kinderarts. „Straatverkopers bieden soms medicijnen aan waarop de etiketten van ziekenhuizen prijken. Er is weleens een personeelslid betrapt op de handel in medicijnen, wat meteen in alle kranten wordt vermeld. De regering wijst dan het ziekenhuispersoneel aan als oorzaak van het medicijntekort.”

Geluk gehad

De kleine Alfonso kwam te vroeg ter wereld: na een zwangerschap van 29 weken en 3 dagen. Zijn moeder had een hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap, en had al twee miskramen gehad. Daarom werd besloten het kindje vroegtijdig met een keizersnee te halen. Na de keizerssnee kreeg de kersverse moeder geen tijd om te herstellen, want daarvoor is geen plek in het ziekenhuis. Ze moest direct aan de slag om haar kind te voeden en te verzorgen, en haar familie zorgde ervoor dat zij in leven bleef.”

„Na de geboorte had het vroeggeboren kindje hart- en netvliesproblemen. Het is een wonder dat hij nog leeft, want hij had zuurstoftekort tijdens de geboorte en woog slechts ruim 3 pond. Zonder ingrijpen van de artsen waren moeder en kind niet meer in leven”, weet de neonatoloog. „Alfonso heeft geluk gehad, want vier van de zes patiëntjes met wie hij op de afdeling lag, stierven. Na ruim twee maanden mocht Alfonso het ziekenhuis verlaten. Ondertussen is hij bijna twee jaar. Bijna dagelijks bemoeien specialisten zich nog met zijn gezondheid: van een psycholoog tot een oogarts, een fysioloog en een cardioloog. De kosten voor de behandelingen nemen een forse hap uit het salaris van zijn ouders.”

„Ook Elias werd te vroeg geboren, na een zwangerschap van 36 weken”, zo stapelt de kinderarts de verhalen op. „Hij woog 2,5 kilo. Wellicht hebben aanstaande moeders te veel stress tijdens de zwangerschap, waardoor ze niet de hele zwangerschap uitdragen. Vroeger konden aanstaande ouders zich verzekeren tegen de kosten van een zwangerschap en bevalling, hoewel vroeggeboorte daar niet onder viel. Nu keren de verzekeringsmaatschappijen niets meer uit. Ik constateer dat moeders uit arme wijken bijna zonder uitzondering te vroeg bevallen, en dat brengt risico’s mee. Ze maken zich zorgen hoe ze hun kindje kunnen grootbrengen. Een pak luiers, twintig stuks, kost een maandsalaris. Voor de meeste moeders is dat onbetaalbaar.”

Hangmatten

„Elias is op natuurlijke wijze in het ziekenhuis geboren”, vervolgt de neonatoloog. „Zijn moeder scheurde wel in tijdens de bevalling, en ze moest zelf voor het hechtmateriaal zorgen. Alle zwangeren krijgen een lijst mee met de spullen die ze voor de bevalling moeten aanschaffen: zeep waarmee artsen en verpleegkundigen hun handen kunnen desinfecteren, alcohol, een ontsmettingsmiddel voor de vloer van het ziekenhuis, een vuilniszak voor de afvalemmer in het ziekenhuis, infuusvloeistof, voeding voor het kind, medicijnen voor moeder en kind, en dus ook een naald en hechtdraad.”

„De ouders zijn verantwoordelijk voor het regelen van alle medische onderzoeken. Ze hebben geen tijd om van een geboorte te bekomen en te wennen aan hun pasgeborene, want ze moeten direct apotheken afstruinen op zoek naar medische middelen. Antibiotica moeten uit Colombia komen, en daarvoor worden familie en vrienden ingeschakeld die bij de grens wonen. Speciale melk voor vroeggeborenen, Formula, moet in Frankrijk worden aangeschaft. Een portie Franse melk kost 20.000 bolivar, en daarvan kan het kindje drie dagen drinken. Een te vroeg geboren baby kost de ouders al snel een flink aantal maandsalarissen. Vaak helpen ouders elkaar: ze zitten allemaal in hetzelfde, zinkende, schuitje. Nog niet gebruikte injectienaalden gaan van hand tot hand.”

„In de eerste ziekenhuisweek stierven zeventien van de dertig kinderen die bij Elias op de afdeling lagen”, zegt de vader van Elias. „Ik hield het geheim voor mijn echtgenote, om te voorkomen dat ze van dat nieuws van slag zou raken. Ondertussen is van alle patiëntjes op de kamer van de Elias, alleen Elias nog in leven.”

De ouders van Elias vertellen dat ze weinig konden betekenen voor de andere ouders. „We hadden, net als andere ouders, niet voldoende middelen om de voorgeschreven medicijnen aan te schaffen. Samen met andere ouders zijn we toen een fonds gestart, om deze medicijnen te kunnen financieren.”

De ouders van zieke kinderen moeten ook zelf veel problemen overwinnen. „Ouders kunnen niet bij hun kind overnachten als het in het ziekenhuis ligt”, vertelt de moeder van Elias. „We lagen in hangmatten buiten het gebouw, waar je kans loopt overvallen te worden. Criminelen beroofden vannacht nog een vader van al zijn bezittingen.”

Mozes in de couveuse

Gelukkig gaat medisch personeel in Venezuela soms heel ver in de zorg voor patiënten. „In november 2016 beviel een moeder in het ziekenhuis van een drieling, en de moeder nam de zorg voor de kindjes op zich. Toen een van de drieling stierf, liet ze zich steeds sporadischer zien in het ziekenhuis. Nadat ook het tweede kindje overleed, liet ze de derde aan zijn lot over, hoewel zij verantwoordelijk was voor de voeding en verzorging van haar kindje, dat in de couveuse lag en vocht voor zijn leven. Artsen en verpleegkundigen namen toen de zorg voor de baby over: een van de artsen gaf het kindje borstvoeding tijdens haar dienst, anderen kochten melk om het te voeden. Personeel bood zich om beurten aan om met het kind te kangoeroeën, het mee te dragen tijdens het werk. Mozes overleefde, ondanks dat zijn moeder hem verlaten had. Na drie maanden mocht hij het ziekenhuis verlaten en werd overgedragen aan zijn moeder. Maar we hebben geen idee of zij nu wel de zorg voor Mozes op zich heeft genomen, en hoe het nu met hem gaat.”