Nu al hebben 1,9 miljoen 16-plussers moeite met lezen en schrijven. Een aantal dat blijft toenemen, zo waarschuwde directeur Merel Heimens Visser van de Stichting Lezen & Schrijven, een stichting tegen laaggeletterdheid. „Zonder preventie loopt een op de tien kinderen risico op laaggeletterdheid.”

CorJohn van der Beek, onderwijsadviseur bij Driestar educatief, herkent het beeld. „Het is niet iets nieuws. Ik loop al z’n dertig jaar mee in het vak en zie al jaren dat de leesresultaten zo’n beetje vanaf groep 6 achteruitgaan. In groep 3 is lezen nog leuk, maar na groep 6 is er minder aandacht voor leesplezier en leesmotivatie. Daardoor zie je een terugval in de resultaten die ook doorzet in het voortgezet onderwijs.”

Hoe lager het niveau, hoe groter het probleem, concludeerde de Stichting Lezen & Schrijven. Van der Beek: „Ik hoor van docenten Nederlands op het vmbo dat het daar heel moeilijk is om leerlingen aan het lezen te krijgen. Hoewel ze er daar wel heel erg hun best voor doen.”

Een van de oorzaken is de beeldcultuur. Heimens Visser zei dinsdag op het NOS Journaal: „Veel kinderen hebben ouders die vooral televisiekijken, en die geen boeken of kranten lezen. Dan loop je al vroeg een achterstand op die je niet inhaalt in je schoolcarrière.”

Gescand

Van der Beek maakt daarbij twee kanttekeningen: „Ook op het mobieltje en de tablet staan nog veel letters en moet nog veel gelezen worden. Maar het gaat vaak om korte zinnetjes. Het gevaar bestaat dat de tekst vooral wordt gescand en niet echt goed wordt gelezen.”

Daarnaast signaleert de taaladviseur dat er in de gereformeerde gezindte relatief veel wordt gelezen. „Veel ouders zijn opgegroeid in een leescultuur en stimuleren hun kinderen te blijven lezen door hun boeken te geven bijvoorbeeld. Reformatorische uitgevers en boekhandels verkopen nog veel boeken. Een teken dat daar markt voor is.”

Lezen is niet alleen belangrijk om later de brieven van de gemeente of Belastingdienst te kunnen ontcijferen, het is ook nodig voor het vormen van het voorstellingsvermogen, zo zegt Van der Beek. „Daardoor kan iemand zich bijvoorbeeld voorstellen wat iets bij een ander teweegbrengt. Als je veel leest, kun jij je beter in een ander verplaatsen.”

Basis cruciaal

Een goede basis voor het lezen is cruciaal, zegt R. van der Garde, bestuurder van het Ds. G. H. Kerstencentrum, dat scholen en ouders adviseert en begeleidt: „Volgens dr. C. Vernooy, een autoriteit op het gebied van het leesonderwijs, moet in groep 3 minimaal 400 minuten per week aan specifiek leesonderwijs worden besteed. Lang niet elke school haalt dat.”

Van der Garde pleit ervoor om hoge doelen te stellen. Vernooy stelt als streefdoel dat aan het einde van groep 3 minimaal 90 procent van de leerlingen op het gewenste leesniveau van die groep zit. „Dat houdt dus in een uitval van maximaal 10 procent. In het Nederlandse onderwijs zijn we echter tevreden als we niet meer dan 40 procent uitval hebben aan het eind van groep 3. Maar als een kind al met leesachterstand naar groep 4 van de basisschool gaat, kost het heel veel moeite om de achterstand daarna weer in te halen”, aldus Van der Garde.

Kan altijd beter

Uit een beperkt onderzoek onder basisscholen die door het Kerstencentrum worden begeleid, blijkt dat de meeste van die scholen minder dan 40 procent ‘leesuitvallers’ heeft aan het einde van groep 3. De door Vernooy gewenste 10 procentsnorm wordt echter nog lang niet door alle reformatorische scholen gehaald. „Het kan altijd beter. Hoe meer kinderen vlot leren lezen en opgroeien in een goede leescultuur thuis, hoe meer er naar boeken gegrepen wordt.”

Het technisch lezen moet niet stoppen na groep 3 en 4, vindt Van der Garde. „Naast het begrijpend lezen moet ook in groep 5 tot en met 8 het technisch lezen worden onderhouden en geïnstrueerd. Daar zijn methodieken voor, maar het ouderwetse klassikale lezen werkt ook prima. Laat kinderen gerust maar één voor één hardop uit de Bijbel lezen, of teksten van aardrijkskunde of biologie voorlezen. Dat helpt hen om beter te gaan lezen.”

Tips om kinderen aan het lezen te krijgen

Tips voor ouders en leerkrachten om laaggeletterdheid te voorkomen.

• Begin zo vroeg mogelijk met voorlezen. Het is goed voor de sociale binding en de leesontwikkeling.

• Stop niet met voorlezen als het kind zelf kan lezen. Ouders kiezen andere boeken dan kinderen.

• Zorg dat er genoeg boeken, kranten en tijdschriften in huis zijn.

• Geef als ouders het goede voorbeeld: duik in een boek in plaats van achter het scherm.

• Verplicht kinderen een kwartier of halfuur in stilte te lezen. Lees zelf als leerkracht of ouder dan ook.

• Ga mee met de kinderen naar de bibliotheek.

• Reik kinderen interessante boeken aan.

• Laat leerlingen een boekbespreking houden. Dan maken ze andere kinderen enthousiast voor dat boek.