„Wat je niet wilt is een kopgroep die verder gaat federaliseren”, aldus de premier. „Op veel punten moet Europa zich juist met minder dingen bemoeien.” Rutte is er op zich niet op tegen om op onderdelen te versnellen met landen die sneller willen. Hij denkt dan onder meer aan „veel onbenut potentieel” op de digitale en dienstenmarkt. Ook op het gebied van het indammen van migratie ziet hij mogelijkheden voor samenwerking tussen kleinere groepen EU-landen.

Volgens Michel is het noodzakelijk slagvaardiger op te treden om te voorkomen dat Europa ten prooi valt aan Rusland, China en de VS. „Nu is het moment voor een nieuw elan en Europees patriottisme”, zei hij in Valletta.

Hoewel de beide premiers verschillende inzichten hebben, brachten Nederland, België en Luxemburg vrijdag een gezamenlijk discussiestuk in over de kijk van de Benelux op de toekomst van de EU. Daarin staat dat „verschillende paden van integratie en samenwerking” een effectief antwoord kunnen zijn op de uitdagingen van de lidstaten. De drie landen stellen wel dat de EU en haar instellingen de beste garantie zijn om de belangen van de EU te waarborgen.

Veel andere EU-leiders spraken zich vrijdag uit voor meer eenheid en minder rivaliteit in reactie op de internationale spanningen en de verkiezing van Trump.

De EU-leiders bespreken in hun namiddagsessie hoe de EU eruit moet zien na het vertrek van de Britten. Ze nemen nog geen besluiten, maar willen eind volgende maand in Rome een visie op papier hebben. Er circuleert een document waarin wordt gepleit voor meer defensie-uitgaven en een krachtiger Europees buitenlands beleid.