Op straat ligt 16 miljoen voor het oprapen
De peuken blijven achter op de parkeerplaats, de bananenschil verdwijnt door het geopende raampje. Kauwgom wordt achteloos weggespuugd en het grofvuil kan mooi achter een stel bomen gedumpt. Rijdend Nederland vervuilt. „Jaarlijks wordt alleen al langs de wegen die Rijkswaterstaat in beheer heeft 100.000 ton zwerfvuil weggehaald", aldus Marielle van Aggelen van de stichting Nederland Schoon. „Dat kost 16 miljoen gulden; letterlijk weggegooid geld."
De hoeveelheid afval langs de weg neemt toe. Een verband met het toegenomen aantal weggebruikers is snel gelegd. Toch is dat niet dé reden voor die enorme berg afval, meent Marielle van Aggelen. „Onderzoek van onze stichting in Brabant brengt nog andere zaken aan het licht. Zo is het aantal maaltijden op een dag verschoven van drie naar een veelvoud daarvan. Mensen eten steeds minder op een vast tijdstip, maar juist als het hen uitkomt. Dat is heel vaak onderweg of in de auto." De fastfoodrestaurants langs de snelwegen lijken haar bewering te bewijzen. De lege verpakkingen trouwens ook.
Ook de veranderde gezinssamenstelling blijkt van invloed. „Er komen kleinere gezinnen en meer alleenwonenden. De fabrikanten spelen daarop in door goederen in kleinere verpakkingen aan te bieden, vooral op het gebied van levensmiddelen. Kleinere doosjes neem je weer gemakkelijker mee naar buiten. Vóór alles geldt echter de vervaging van waarden en normen. Het is de instelling van de weggebruiker die ervoor zorgt dat er zo veel vuil in de bermen achterblijft", denkt Marielle. „Daarbij wordt hij of zij geruggensteund door de betrekkelijke anonimiteit van de omgeving. De weg is voor iedereen en van niemand. Dat werkt gemakkelijk. Wat nodig is, is een mentaliteitsverandering."
Nederland Schoon –een initiatief van onder andere de ANWB en het bedrijfsleven– heeft daarvoor een paar potjes op het vuur. „Wij proberen wegbeheerders ervan te overtuigen dat er voldoende voorzieningen moeten zijn langs de weg. Met meer vuilnisbakken voorkom je niet dat iemand een bankstel dumpt, maar in het algemeen blijkt dat meer bakken voor minder zwerfvuil zorgen. Als die bakken regelmatig geleegd en bijgehouden worden, daalt de hoeveelheid rommel in de omgeving spectaculair."
Statiegeld
Het tweede spoor ligt in de sfeer van het geld. Marielle: „Uit een onderzoek in de Randstad blijkt dat 77 procent van de ondervraagden hoge boetes niet wil riskeren. De sancties liggen nu op het niveau van 150 gulden voor het uitspugen van een kauwgompje tot 480 gulden voor het grotere werk. Kennelijk wordt er een afweging gemaakt tussen gemak en risico. Dus weer een kwestie van mentaliteit." Een „centenkwestie" zoals statiegeld op blikjes is in de ogen van Nederland Schoon onvoldoende. „Blikjes zijn maar 10 tot 15 procent van het vuil. Die 85 tot 90 procent ander vuil blijft gewoon komen. Het zal een kostbare operatie zijn met gering resultaat."
Het laatste speerpunt is voorlichting. „Kennis en informatie, daar draait het om", vindt de Nederland Schoon-directeur. „Als mensen weten wat de straffen zijn, bedenkt een groot aantal van hen zich wel een keertje. Aan de andere kant kan een stuk bewustwording van processen in de natuur ook een eye-opener zijn. Weinig mensen weten bijvoorbeeld dat het wel drie jaar duurt voordat een bananenschil is verteerd. En wat te denken van de indirecte schade. Een vogel die op een achteloos weggegooid klokhuis afkomt, kan zomaar verkeersslachtoffer worden."
Design Award
Dat alleen goede voorlichting al veel kan helpen, bewijst een project in Noord-Brabant. Daar verminderde de afvalberg met eenderde na een intensieve campagne. Knelpunt blijven de plaatsen waar het verkeer vertraagt of stilstaat. „Niet alleen in die provincie, maar in het hele land zijn met name de afritten, parkeerplaatsen en de weggedeelten waar iedere dag files staan een rommeltje." Kennelijk gaan mensen die even minder op de weg hoeven te letten om zich heen kijken. Pas dan zien ze wat voor troep het in hun auto is.
Om deze mensen tegemoet te komen, schreef Nederland Schoon dit jaar een wedstrijd uit onder jonge vormgevers rond het thema “Afval in de auto, wat doe je ermee?” „Veel automobilisten geven namelijk aan dat ze afval wel willen bewaren, als er maar een goede voorziening voor zou zijn. Klokhuizen passen niet in de asbak", aldus Marielle. De hoofdprijs van de Nederland Schoon Design Award 2001 ging naar Sander de Klerk uit Eindhoven. Hij ontwierp de SnelWeg, een afvalzakje dat volgens de jury „uitblinkt in eenvoud en goed is doordacht. SnelWeg is overal in de auto te bevestigen, de commerciële haalbaarheid is groot en de functie van het zakje is in één oogopslag duidelijk." Besprekingen over het in productie nemen, lopen nog.
Holle Bolle Gijs
Nederland Schoon verwacht niet dat met de introductie van het zakje opeens alle problemen –letterlijk– van straat zijn. „Een deel van de mensen blijft zich nergens om bekommeren. Een ander deel zal het toch laten om zomaar wat op straat te gooien. 't Is net als bij Holle Bolle Gijs in de Efteling: als je het maar leuk en gemakkelijk maakt, wil iedereen wel moeite doen om zijn afval op de juiste plek weg te gooien."