Het is daarom voor een kerk van belang steeds duidelijk te maken wat de reden voor het hanteren van die regels is, en wat de noodzaak van kerkrecht en kerkorde is. Dat betekent allereerst dat duidelijk moet worden gemaakt hoeveel de Bijbel over de relatie tussen God, recht en geloof zegt.

Bij The Banner of Truth verscheen een herdruk van het boek van de Schotse theoloog James Buchanan (1804-1870) over de rechtvaardiging. Uit het boek wordt goed duidelijk hoe ordelijk God in de rechtvaardiging van de goddeloze te werk gaat en dat het oude begrip ”genade door recht” niets van zijn actualiteit heeft verloren.

Rechtvaardiging en kerkrecht hebben ook dáárom alles met elkaar te maken omdat kerkrecht de regels opstelt die de verkondiging van de boodschap van de rechtvaardiging moeten waarborgen en beschermen. Het argument dat rechtsregels niet passen bij het Evangelie is onder andere in de zeventiende eeuw door de Engelse prediker Anthony Burgess weerlegd. Burgess was lid van de Westminster Assembly en schreef een aantal werken over de wet, het recht en de rechtvaardiging. Stephen J. Casselli, gereformeerd predikant in Florida, schreef een boek over Burgess’ visie op deze thematiek. Hij laat zien hoe volgens Burgess de wet van blijvende betekenis is in het leven van de christen en van de kerk. Via de wet kunnen kerk en christen Gods heerschappij gestalte geven. Dan moet die wet echter niet gehanteerd worden als een regel uit het burgerlijk wetboek, maar als norm voor het verbondsverkeer tussen God en Zijn volk. Zo alleen zijn kerkrecht en kerkorde heilzaam.

Luther verbrandde op 10 december 1520 de tot dan geldende kerkorde. Het ging om een dik boek met daarin het canonieke kerkrecht, dat volgens de reformator op een verkeerde theologie gebouwd was en dus ook verkeerde regels bevatte. Nu is een kerkorde afschaffen niet zo moeilijk, maar ook Luther kwam erachter dat je toch regels moet hebben wil het geen warboel worden en –wat erger is– wil je de verkondiging van het Evangelie niet op het spel zetten.

Regelgeving

Hoe Luther vanuit zijn nieuwe visie tot een nieuw kerkrecht kwam, wordt uitvoerig beschreven door de autoriteit op dit gebied, namelijk de Duitse hoogleraar staats- en kerkrecht Martin Heckel. Zijn enorme boek –ook enorm vanwege de inhoud– verscheen in een betaalbare editie en kan zeker helpen ook vandaag weer eens goed te kijken naar hoe de dingen in de kerk goed geregeld kunnen worden.

Heckel legt er de vinger bij dat goed kerkrecht niet kan zonder goede theologie en dat de kerk minder problemen zou hebben als men in de opleiding tot predikant theologie meer met kerkrecht zou verbinden.

Dat je met Luther als basis niet beschermd bent tegen uitvoerige regelgeving blijkt wel uit het handboek kerkrecht dat voor de Duitse protestantse kerk verscheen. Eveneens een stevige pil, die past bij een kerk met veel leden en met een zeer uitvoerig bestuurlijk apparaat waarin ook de predikanten ambtenaren zijn en de structuur nogal hiërarchisch is.

In het eerste deel wordt een uitvoerig overzicht gegeven van de geschiedenis van het protestantse kerkrecht. Daarna volgen commentaren op de verschillende onderdelen van de kerkorde van de Evangelische Kerk Duitsland (EKD). Hoewel de tekst voor de kerk in Duitsland is bedoeld, bevat dit handboek toch ook vele inzichten waar we in de Nederlandse kerken ons voordeel mee kunnen doen. Zeker als het gaat over beheer van geld en gebouwen, over kerkvisitatie en over de positie van de kerk in politiek en samenleving.

Huwelijksrecht

Ook als het de bezinning op de vragen rond huwelijk en echtscheiding betreft, is het noodzakelijk terug te gaan naar wat volgens de theologie van de Reformatie het huwelijk betekent. Destijds heeft men zich grondig op de Bijbelse beginselen moeten bezinnen omdat het hele canonieke huwelijksrecht opeens wegviel. Dat kwam omdat Luther liet zien dat het huwelijk volgens de Schrift geen sacrament is maar behoort tot de burgerlijke orde.

In een zeer omvangrijk boek beschrijft de Amerikaanse hoogleraar historische theologie Philip Reynolds hoe het in de loop van de eeuwen tot die sacramentsvisie op het huwelijk was gekomen en op welke wijze de Reformatie daarmee gebroken heeft. Zo’n uitvoerig overzicht is nuttig omdat het laat zien hoe snel je van het Bijbelse pad af kunt raken. Maar ook omdat duidelijk wordt hoeveel voor-reformatorische gedachten vandaag nog in de kerk een rol spelen. Het spreken over ”in de kerk trouwen” is niet reformatorisch, maar rooms-katholiek, om het zo maar even te zeggen. Of de gedachte dat je mensen die voor de wet gescheiden zijn als kerk moet behandelen alsof ze nog getrouwd zijn: wel rooms-katholiek, niet reformatorisch.

Hoe Luther de meetlat van de Schrift naast die canonieke opvattingen legde en zo het huwelijk in waarde herstelde, valt te lezen in zijn geschriften over het huwelijk. Deze zijn opnieuw gegeven in deel 3 van de serie ”Luther Duits-Duits”, dat wil zeggen: Luthers oorspronkelijke Duitse tekst met daarnaast een weergave in modern Duits.

Luther behandelt hierin ook de Schriftgegevens over seksualiteit, de verhouding tussen man en vrouw en over echtscheiding. Zijn visie is de basis geworden voor wat in protestantse kerkordes over het huwelijk is geschreven. Regels die de eer van God, de heiligheid van de gemeente en het welzijn van mensen bedoelden te dienen. Dat was en is altijd de intentie van gereformeerd kerkrecht geweest.

”The Doctrine of Justification”, James Buchanan, uitg. The Banner of Truth, Edinburgh; ISBN 978 1 84871 693 3; 502 blz.; £ 17; ”Divine Rule Maintained. Anthony Burgess, Covenant Theology, and the Place of the Law in Reformed Scholasticism”, Stephen J. Casselli; uitg. Reformation Heritage Books, Grand Rapids; ISBN 978 1 60178 350 9; 188 blz.; $ 40; ”Martin Luthers Reformation und das Recht”, Martin Heckel; uitg. Mohr Siebeck, Tübingen; ISBN 978 3 16 154468 2; 988 blz.; € 29; ”Handbuch des evangelischen Kirchenrechts”, H. U. Anke/H. de Wall/ H-M. Heinig; uitg. Mohr Siebeck, Tübingen; ISBN 978 3 16 154606 8; 1166 blz.; € 99; ”How Marriage Became One of the Sacraments”, Philip L. Reynolds; uitg. University Press, Cambridge; ISBN 978 1 107 14615 0; 1052 blz.; £99; ”Martin Luther Deutsch-Deutsche Studienausgabe Band 3”, Evangelische Verlagsanstalt, Leipzig; ISBN 978 3 374 02882 5; 934 blz.; € 78.