Zou het mogelijk zijn om waardeneutraal over de misdaadroman te schrijven? De meeste recensenten van dit genre waarderen de opbouw van spanning en verheugen zich over de verrassende ontknoping. Daarmee negeren zij de oppervlakkige omgang in het misdaadgenre met wezenlijke vraagstukken van het menselijk bestaan. Neutraliteit is alleen mogelijk door weg te kijken.

Een van de merkwaardigste verschijnselen van onze tijd is de permanente aanwezigheid van de gewelddadige dood in misdaadromans, misdaadfilms en in de dagelijkse berichtgeving via de televisie. Welk effect gaat er van al dit geweld uit op het opgroeiende kind en op ons allemaal? Het lijkt alsof de dominante cultuur deze vraag als hopeloos ouderwets beschouwt. Wie de verschillende aspecten van de cultuur echter vanuit een geestelijk centrum probeert te beschouwen, zal de rol van de dood zeer serieus nemen.

Verdiende loon

In een aanzet tot analyse dienen zich twee verklaringen voor de aanwezigheid van de gewelddadige dood in onze cultuur aan. In de eerste plaats is de afloop van het misdaadverhaal in de meeste gevallen een overwinning van recht en gerechtigheid. Ook al is de misdaad in de samenleving alom aanwezig, in romans en films krijgt de misdadiger zijn verdiende loon, vaak in de vorm van een executie, die een variant van de doodstraf is.

De tweede verklaring is de mogelijke gewenning van de lezer door middel van de misdaadroman aan de akelige fysieke kanten van de dood. De kijker ziet de meest gruwelijke details van de dood en begint daaraan gewend te raken. Dat dit een andere zaak is dan het werkelijke overlijden van een mens lijkt zonneklaar.

Trilogie

Zuid-Afrika, een land met zeer veel criminaliteit, van verkrachting tot verminking en moord, heeft een bloeiende misdaadliteratuur. Wie zich eenmaal in dit onderwerp verdiept, valt van zijn stoel van verbazing. De populairste schrijver van thrillers is Deon Meyer, op de voet gevolgd door een heel legertje collega’s, zoals Charlotte Otter, Paul Mendelson, Karin Brynard, Rudi van Rensburg, Malla Nunn en Mike Nicol. De thriller geeft de toon aan binnen het literaire leven van Zuid-Afrika. Deze vorm van escapisme blokkeert een werkelijke analyse van de problemen in dit land.

Van de genoemde Mike Nicol verscheen onlangs de misdaadroman ”Black Heart” in vertaling. ”Black Heart” is het derde deel van de trilogie over Mace Bishop en Pylon Buso, die na hun jaren als ANC-guerrillastrijders en een periode als wapensmokkelaars nu een beveiligingsbureau bemannen. Het zijn vooral rijke toeristen die door de blanke Mace en de zwarte Pylon worden beveiligd in hun woonplaats Kaapstad.

De spanning in de drie boeken heeft haar oorsprong in het strafkamp Quatro in Angola van het destijds in Zuid-Afrika verboden ANC. De ANC-strijders aarzelden niet om medestrijders die zij van spionage voor de blanke regering van de Nasionale Party verdachten, te martelen en te vermoorden. Het jonge meisje Sheemina February ondergaat een dergelijke foltering. Mace Bishop en Pylon Buso zijn haar folteraars.

In het nieuwe Zuid-Afrika profiteert de keiharde Sheemina February van haar contacten met de regering van het ANC. Corruptie tiert welig en February zit als een spin in het web van allerlei financiële malversaties. Maar haar eigenlijke doel is de vernietiging van Mace Bishop, die haar heeft verwond en aangerand. In plaats van Bishop laat zij allereerst zijn vrouw met een scheermes vermoorden. Dan komt haar folteraar aan de beurt. Bishop zint op wraak en laat zich in de val lokken, een val die hij zwaargewond overleeft.

Goud en geld

Deze roman hangt van clichés en decorstukken aan elkaar. Niet alleen de typering van de belangrijkste personages en de ontwikkeling van het verhaal zijn herkenbaar en voorspelbaar, maar ook de gevoerde gesprekken met alle nare gevloek en ruwe praat over vrouwen zijn zo uitgekauwd en plat dat je er als lezer wee van wordt. Het is een martelgang om deze roman te lezen.

De enige reden om deze roman te lezen ligt in het beeld dat ”Black Heart” schetst van de Zuid-Afrikaanse samenleving. Het in Europa gekoesterde beeld van Kaapstad als een van de mooiste steden op aarde ligt aan diggelen. Voor goud en geld gaat iedere moraal opzij, gezinsverhoudingen zijn meer oorlog dan vrede, politici zijn nauw bevriend met misdadigers, het geweld vindt zonder scrupules plaats, op vrouwen wordt gejaagd alsof het om de jacht op springbokken of antilopen gaat. Zwarter kan het beeld van Kaapstad niet zijn.

Het vervelende is dat het door ”Black Heart” geschapen beeld van Kaapstad (of Johannesburg) niet geheel onwaar is. Er is veel mis in Zuid-Afrika, en iedere potentiële toerist doet er goed aan om hier kennis van te nemen. Maar de misdaadroman is zo sterk op spanning en ontmaskering in plaats van echte waarheidsvinding gericht, dat dit genre niet als een degelijke analyse van de problemen van Kaapstad dienst kan doen. Voor de literatuur als opstapje naar kennis over de Zuid-Afrikaanse realiteit komen andere schrijvers in aanmerking, zoals Richard Rive, Karel Schoeman, Riana Scheepers, Zakes Mda, Heilna du Plooy en Corlia Fourie.

Boekgegevens

”Black Heart”, Mike Nicol; uitg. De Geus, Amsterdam, 2016; ISBN 978 90 4453 266 1; 406 blz.; € 19,95.