Daarmee komt een eind aan zijn bijna dertig jaar durende politieke carrière. De VVD eist de Nederlandse post in het dagelijks bestuur van Europa overigens opnieuw op. De partijtop heeft oud–verkeersminister Neelie Kroes al naar voren geschoven als opvolger.

Premier Balkenende noemde het aftreden van de 71–jarige Bolkestein vrijdag „jammer". „Hij was een goede eurocommissaris en had wat het kabinet betreft door kunnen gaan", aldus de woordvoerder van de premier. Het staat volgens hem nog niet vast dat de opvolger een VVD’er zal zijn. De regering zal „voortvarend" op zoek gaan naar een nieuwe eurocommissaris. Binnen het CDA circuleren de namen van oud–minister van Financiën Ruding en landbouwminister Veerman als kandidaten.

Volgens bronnen rondom de Europese Commissie wil Nederland graag opnieuw de portefeuille interne markt, die Bolkestein vijf jaar bekleedde. Verder is Nederland ook in voor de zware post van commissaris voor concurrentiebeleid of verkeer of landbouw. Ook voor justitie, asiel en binnenlandse zaken heeft Nederland belangstelling. De nieuwe Europese Commissie treedt op 1 november aan. Tot die tijd blijft Bolkestein aan.

Het meest liberale en ook oudste lid van de commissie zei enkele maanden geleden dat „zowel zakelijke als persoonlijke redenen" een rol speelden bij zijn beraadslagingen. Als Bolkestein al had willen blijven, wilde hij eerst weten of de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie voldoende aandacht voor liberalisering zou hebben. Hij vreesde echter onder een buitenlandse supercommissaris te moeten werken, waardoor zijn speelruimte beperkt zou zijn.

Belangrijkste reden voor zijn vertrek is naar eigen zeggen echter het feit dat hij een boek wil schrijven over de invloed van intellectuelen op de wereldpolitiek. Hij kondigde zijn vertrek niet eerder aan, om niet meteen uitgerangeerd te zijn in Europa. „Wie zegt dat hij weggaat, verliest op hetzelfde ogenblik invloed", stelde hij vrijdag in een interview met NRC Handelsblad.

Bolkestein noemt de functie van Europees commissaris „de mooiste die een Nederlander kan doen". Volgens VVD–europarlementariër Maaten verliest zijn partij nu het „vlaggenschip in Europa". „Als enige liberaal in een vrij socialistische commissie heeft Bolkestein veel respect afgedwongen", aldus Maaten.