Bedrijven achter sociale media zijn verantwoordelijk voor verspreiding nepnieuws
Spottend werd soms in het verleden gezegd: „De krant brengt de leugens in het land.” Vooral mensen die zelf negatief in het nieuws waren, deden dat nogal eens. Doorgaans was het voor hen een manier om het effect van minder prettige berichtgeving te neutraliseren. Waarmee niet is gezegd dat de traditionele nieuwsmedia nooit in de fout gaan.
Tegelijk kon en kan in het algemeen worden gesteld dat de journalistiek zorgvuldig te werk gaat. Berichten worden nagetrokken, er wordt hoor en wederhoor toegepast. Het gaat de journalist niet om geruchten, maar om de feiten. Waarbij het natuurlijk wel zo kan zijn dat een bericht wordt gebaseerd op de informatie van één partij in een conflict omdat de andere niet wil reageren. Maar hetgeen de media naar buiten brengen, is in het algemeen voldoende gecheckt.
Dat is ook het criterium waarop de Raad voor de Journalistiek berichtgeving en reportages beoordeelt. Natuurlijk kan worden tegengeworpen dat deze raad geen echte sancties kan opleggen. Dat is waar. Maar geen journalist of medium vindt het leuk als de toezichthouder uitspreekt dat een bericht niet voldoet aan journalistieke normen. Kortom, de media zijn doorgaans behoorlijk betrouwbaar.
Er doet zich echter een kentering voor. De traditionele media zijn tegenwoordig niet meer de enige informatiebron. Veel zaken worden verspreid via sociale media. De schrijver is dan vaak geen ervaren journalist, maar een individuele burger. Die wil graag iets vertellen wat hij of zij belangrijk vindt.
Op zichzelf behoeft daar niets mis mee te zijn. Als de lezer maar bedenkt dat dit nieuws op een andere manier tot stand komt dan een nieuwsbericht dat wordt verzorgd door traditionele media.
Het wordt anders wanneer kwaadwilligen bewust proberen mensen of zelfs regeringen te misleiden. Berichtgeving via sociale media blijkt soms ook een middel in handen van overheden zelf. Die proberen met nepnieuws tegenstanders op het verkeerde been te zetten.
Dat kan gevaarlijk worden, zeker als officiële instanties of bedrijven niet goed nagaan waar een bericht vandaan komt. Een voorbeeld is de reactie, onlangs, van de Pakistaanse minister van Defensie, Khawaja Asif, op het bericht dat Israël zou dreigen met een atoomaanval. In het oorspronkelijke bericht werd de vroegere Israëlische minister van Defensie Moshe Ya’alon aangehaald met de uitspraak dat Israël Pakistan „nucleair zal vernietigen.” Blijkbaar zonder de bron te checken, twitterde de Pakistaanse minister daarop: „Israël vergeet dat Pakistan ook een kernmacht is.” Israël liet heel snel weten dat het bericht met het citaat volkomen vals was.
De gang van zaken leert dat het hoog tijd wordt dat bedrijven die sociale media faciliteren actie ondernemen om de verspreiding van nepnieuws tegen te gaan. Ze kunnen niet wegkomen met de mededeling niet verantwoordelijk te zijn voor de inhoud van berichten. Wanneer de veiligheid van mensen, landen of zelfs de wereld in het geding is, zullen ze alles op alles moeten zetten om dit kwaad tegen te gaan. Dat is hun morele verantwoordelijkheid.
