Schele dominee als symbool voor een kerkstrijd
Vijfentwintig predikanten en kerkleden ondertekenden in 1966 de Open Brief die leidde tot een scheuring binnen de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV). Hoe gingen de kerken met deze ondertekenaars om? Daarover gaat het nieuwste boek van prof. dr. Erik de Boer.
In ”De schele dominee” (uitg. Vuurbaak) beschrijft prof. De Boer, hoogleraar aan de Theologische Universiteit Kampen (TUK), aan de hand van de biografie van ds. Roel Brands de gang van zaken rond de Open Brief en de tucht die de kerken toepasten. De kerkstrijd die losbarstte, leidde tot de vorming van de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK).
Ds. Brands, die de gemeente Oegstgeest en Valkenburg diende, was de eerste predikant die werd geschorst omdat hij de Open Brief had ondertekend. Hij ging overigens in 1968 terug naar de Gereformeerde Kerken synodaal.
”De schele dominee”: vanwaar die titel?
„Een van de dingen die mij troffen toen ik me met ds. Brands ging bezighouden, was een klein stukje in het kerkblad van de gemeente van Oegstgeest, kort na de scheuring in 1968. Onder de titel ”De schele dominee” schrijft ds. Brands over een schele predikant die ambtsdragers bevestigt. Als hij aan broeder A vraagt: „Wat is daarop uw antwoord?” zegt broeder B: „Ja.” Als de predikant tegen broeder B zegt dat hem niks gevraagd werd, zegt broeder C dat hij helemaal niets gezegd heeft. Ik heb me afgevraagd waarom een predikant zo’n grap, maar dan wel een bittere grap, in een kerkblad schrijft.”
De man was zelf niet scheel?
„Nee. Integendeel, hij moet een knappe man geweest zijn. Zelfs een beetje ijdel. Blijkbaar wilde hij na de scheuring in de GKV aangeven dat er binnen de kerken onbedoeld verwarring was gezaaid. Daarom heb ik deze titel gekozen. De Open Brief stichtte een enorme hoop verwarring, waar beide kanten onder leden en met allerlei onbedoelde effecten.”
Het verhaal van ds. Brands is exemplarisch voor de gang van zaken?
„Ja, zeker na de generale synode van Amersfoort-West in 1967, waar ds. B. Schoep naar huis werd gestuurd omdat hij de Open Brief had ondertekend. Die handelwijze werd door kerkenraden als regieaanwijzing gezien hoe om te gaan met ondertekenaars. De kwestie-ds. Brands speelde daarvóór. Een gemeentelid had een klacht op de classis gebracht, waarna ds. Brands werd geschorst. Hij was de eerste die in een regionaal conflict onder censuur werd gezet. Het gistte in kerkenraden.”
Wat is de actuele spits van uw boek?
„Als historicus hoor ik nu te zeggen dat de kerken dat zelf moeten uitmaken… Maar in onze tijd, nu de GKV en de NGK naar elkaar toegroeien, is het goed om in de spiegel van het verleden te kijken. Misschien kan onrecht rechtgezet worden. Daar kan mijn boek een rol in spelen. In het voorjaar hoop ik het te presenteren in Oegstgeest en Valkenburg, tijdens een gezamenlijke vergadering van de vrijgemaakten en de Nederlands gereformeerden in het kader van de toenadering. Daar zie ik erg naar uit. Ook voor de kwestie van de vorming van de Gereformeerde Theologische Universiteit (GTU), waarin de Nederlands Gereformeerde Predikantenopleiding en de TUK samen moeten gaan werken, heeft mijn boek een actuele spits.”
U bent gespecialiseerd in de Reformatie. Dit was een uitstapje?
„De Reformatie is inderdaad mijn specialisme. Maar ik geef ook colleges 19e- en 20e-eeuwse kerkgeschiedenis en schreef onder andere over dr. K. Schilder. Het schrijven van dit boek was geen gemakkelijk proces, dus ik ben blij dat het af is. Voor mij is het nu ook even klaar, die periode. Maar er ligt nog veel mooi materiaal. Daar kunnen studenten of promovendi mee aan de slag.”
