De provincie Friesland stelt daarom met de Friese kerken en archiefinstellingen een actieplan op om kerkelijke archieven te behouden voor de toekomst.

„Het is vijf voor twaalf”, zei gedeputeerde Sietske Poepjes gistermiddag op het provinciehuis in Leeuwarden. „Het is nu het moment om er wat aan te doen.”

Archivaris Ruerd de Vries uit Dokkumer Nieuwe Zijlen bracht de afgelopen drie jaar de locatie in kaart van de archieven van zo veel mogelijk Friese kerkelijke gemeenten sinds de Reformatie in 1580. De uitkomsten zijn per kerk verschillend. Sommige kerken beheren hun archief relatief goed en hebben het ondergebracht bij bijvoorbeeld de burgerlijke gemeente, bij andere kerken is het archief onvindbaar.

De Vries schat dat dit laatste geldt voor ruwweg 25 procent van de honderden kerken die in Friesland (hebben) bestaan. Bij veel andere kerken is wel bekend waar het archief zich bevindt, maar heeft men eigenlijk geen idee waaruit het archief bestaat.

Sleutel kwijt

De archivaris noemt als voorbeeld het archief van de Augustinitsjerke, de kerk van de voormalige hervormde gemeente van Augustinusga, nu binnen de Protestantse Kerk in Nederland. „Het archief stond daar achter het orgel. Het stond in een kast en de sleutel was kwijt.” Inmiddels is de sleutel terecht en wil de gemeente het archief beter in kaart brengen. „Het is een mooi voorbeeld van hoe heel oude stukken slechts terloops bewaard blijven.” Een positieve uitzondering vormen de doopsgezinde gemeenten, concludeert De Vries. „Zij beheren hun archief in het algemeen relatief goed.”

Het is volgens de archivaris erg belangrijk dat kerkelijke archieven goed bewaard blijven. Documenten zoals doop- en huwelijksregisters en oude notulen zijn niet alleen nuttig voor genealogen, ze kunnen ook worden gebruikt voor breed historisch onderzoek. „De kerken hadden vroeger ook veel andere functies. Zo beheerden kerkvoogdijen soms de brandweer of de verlichting in een plaats.”

Voor het onderzoek ging De Vries langs bij alle kerken in Achtkarspelen. Toen bleek dat dit erg veel tijd kostte, besloot hij de inventarisatie voor de rest van de provincie via de gemeenten te doen. De inventarisatie kostte drie jaar en mondde uit in een boekwerk van 246 bladzijden. Per kerkelijke gemeente staat aangegeven of het archief zich bevindt bij Tresoar (Fries Historisch en Letterkundig Centrum) of bij de burgerlijke gemeente.

Het actieplan moet kerken bewust maken van het belang van hun archieven. „Op sommige plaatsen is de situatie tamelijk dramatisch. Soms staat de archiefkelder vol schimmel.” Als onderdeel van het actieplan wordt er een website gemaakt waarop de informatie van De Vries’ onderzoek kan worden gepubliceerd. De archivaris is blij dat de provincie en de kerken het belang inzien van het behoud van de archieven. „Het gaat om Fries erfgoed waarvan het belangrijk is dat het behouden blijft.”