Ook dood en begraven zorgt Fortuyn nog voor controverse. De bezuinigingen van Zalm, de vreemdelingenpolitiek van Verdonk, de gekozen burgemeester van De Graaf: volgens Pels is het allemaal in ’de geest van Pim’, zoals het boek heet waarin hij Fortuyns ideologie ontleedt. „Het is de hele agenda van Fortuyn. Het tragische is wel dat de LPF aan alle kanten door de andere partijen voorbij gelopen wordt."

Maar Van der Eijk houdt het op „accentjes in het beleid" als alles wat er nog resteert van het Fortuynisme. „Dan gaat het vooral om de nieuwe stoerheid van het kabinet als het gaat om immigratie. Met de islamofobie van een type als Wilders wordt dat tot in het absurde doorgetrokken." Wilders is een Tweede–Kamerlid voor de VVD die hamert op de gevaren van de islam.

Voor de rest was er met Fortuyn niets nieuws onder de zon, toen niet en nu al helemaal niet, vindt de hoogleraar. „Hij winkelde nogal selectief onder onderwerpen die toch al in de pijplijn zaten." Zo is de daling van het aantal asielzoekers toe te schrijven aan de Vreemdelingenwet van Job Cohen, staatssecretaris in het door Fortuyn verfoeide tweede Paarse kabinet.

Pels ziet dit heel anders. „Thom de Graaf kan zijn democratische agenda met de gekozen burgemeester alleen maar uitvoeren omdat Pim Fortuyn er was." De neiging van huidige bewindslieden om ’de geest van Pim’ in hun beleid te bagatelliseren, vindt hij niet terecht. Hun redenering luidt dan, in de lijn van Van der Eijk, dat het beleid van Balkenende–2 past in maatschappelijke ontwikkelingen die Fortuyn alleen maar heel treffend onder woorden wist te brengen.

Maar in Pels’ ogen kan de LPF–oprichter niet zomaar uit de geschiedenis worden gegomd. „Niemand is inwisselbaar, zeker Pim Fortuyn niet. Met zijn optreden zorgde hij toch voor een doorbraak voor de sterrencultuur in de politiek. Zijn media–optredens sorteerden zeker 50 procent van het effect. Hij was een idool, maar wel een idool met ideeën."

Dat moet Van der Eijk Pels nageven: Fortuyn wist goed campagne te voeren, maar dat was ook alles. Als spin doctor zou hij het prima gedaan hebben, want image–maken kon hij heel goed. Het was toch vooral beeldvorming. „Daarom is het ook volstrekt tragisch dat hij is doodgeschoten, want dat hij de wereld zou gaan veranderen was slechts een hype."

Pels ziet Fortuyns dood als een tragisch einde van het politieke drama dat zich rond hem aan het ontvouwen was. Net als Van der Eijk is hij er zeker van dat de LPF–leider als minister een mislukking zou zijn geworden. „Het had eigenlijk niet beter kunnen aflopen. Het gedachtegoed van een martelaar doet des te sneller de ronde. Dat de politiek de Fortuynistische beweging zo snel heeft geabsorbeerd, zegt ook iets over de slagkracht van de democratie."

Waar Van der Eijk en Pels elkaar vooral vinden, is de Haagse mores van achterkamertjespolitiek. Die is nog helemaal intact, constateren beiden, en de Lijst Pim Fortuyn doet er vrolijk aan mee, voegt Van der Eijk eraan toe. Maar dat is helemaal niet erg, vindt hij, want voor een gesmeerd lopend politiek bedrijf is het overlegcircuit onontbeerlijk.

Laat Jan Nagel het niet horen, want voor de man die met zijn partij Leefbaar Nederland eind 2001 Fortuyn al lijsttrekker binnenhaalde, is de Haagse politiek ruim twee jaar later weer terug bij af. „De hele politiek ademt weer die oude sfeer uit, dat oude gedoe. Je kunt politieke partijen ook moeilijk dwingen tot tegennatuurlijk gedrag." Nagel plaatst de geringe populariteit van premier Balkenende tegenover het „laaiende enthousiasme" over Pim Fortuyn. „Dat is een schril contrast."

Inhoudelijk vindt Nagel vrijwel niets meer van zijn voormalige lijsttrekker terug. „Mevrouw Verdonk is de enige die nog wat neerzet." Lakmoesproef is wat hem betreft de gekozen burgemeester, waarvoor D66–minister van Bestuurlijke Vernieuwing De Graaf nu een Kamermeerderheid probeert te vinden. Nagel, die begin maart een stichting voor de gekozen burgemeester oprichtte, heeft er een hard hoofd in. „Formeel is er nu een meerderheid, maar via allerlei zijpaden zal men er wel weer vanaf proberen te komen."