Brexit en Trump, het zijn vanuit economisch perspectief misschien wel de voornaamste gebeurtenissen van 2016. Niet dat de gevolgen zich meteen aandienden, maar op termijn zijn die er mogelijk des te meer. Beide keren een schok: in juni over het resultaat van het referendum in het VK, vorige maand over de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen. De invloed van de keuze van de betrokken burgers strekt zich uit tot ver voorbij hun eigen landsgrenzen en tot ver in de toekomst.

Juist de VS en Groot-Brittannië golden in de jaren tachtig van de vorige eeuw als voorlopers op het gebied van de globalisering, onder aanvoering van respectievelijk de Republikeinse president Ronald Reagan (1981-1989) en de conservatieve premier Margareth Thatcher (1979-1990). Deze markante leiders ontketenden wat hun economische politiek betreft een ware revolutie. Hun denkbeelden veroverden het kapitalistische Westen. Er werden naambordjes aan gehangen als Reaganomics, Thatcherism en neoliberalisme.

Voordat Reagan en Thatcher aantraden, was er een decennium met een combinatie van hoge werkloosheid en hoge inflatie (in de VS op zeker moment 13 procent!). Om uit die situatie van stagflatie te geraken, verlegden zij het accent van de vraag- naar de aanbodzijde van de economie, van consumenten naar producenten. Van een keynesiaanse aanpak, gericht op het stimuleren van de bestedingen, naar maatregelen om belemmeringen aan de productiekant op te heffen.

Verlaging van de belastingen, in samenhang met terugdringing van de rol van de overheid, vormde een pijler van het nieuwe beleid. Verder: flexibilisering, deregulering en globalisering; allemaal begrippen die zich vertalen in meer vrijheid, meer ruimte voor de markt, een beter ondernemersklimaat en: open grenzen. Thatcher koesterde weliswaar de nationale soevereiniteit –zij had weinig op met bemoeizucht uit Brussel– maar zij was sterk voorstander van de interne markt, van onderlinge im- en exporten in de EU zonder barrières.

Het recept bleek succesvol. De VS beleefden in de jaren negentig de langste expansieperiode van na de Tweede Wereldoorlog. De gemiddelde groei in die fase bedroeg zo’n 3,5 procent. Ook elders zagen we een florerende conjunctuur. Het zorgde voor veel extra werkgelegenheid. De globalisering beleefde hoogtijdagen, met een snelle opmars van de mondiale handel, van internationale kapitaaltransacties, wereldomvattende informatiestromen en grensoverschrijdend personenverkeer. De val van de Muur had nog eens een extra impuls gegeven aan dat proces.

De VS en het VK liepen voorop, stelden we vast. Het lijkt erop dat we hetzelfde kunnen zeggen bij de tegenbeweging die zich vandaag de dag aftekent. In Amerika hoor je mensen klagen dat alleen de grote bedrijven en de bovenklasse profiteren van de onmiskenbaar toegenomen welvaart, dat banen verdwijnen naar China. In Europa klinken eveneens protesten tegen handelsverdragen, de komst van buitenlanders en de politieke elite. Burgers vestigen hun hoop op populisten die zeggen dat ze het eigen land weer groot zullen maken.

In 2008 bleek al dat aan de liberalisering, deregulering en globalisering nadelen kleven. Had de bankencrisis immers niet te maken met de vrijheid om onverantwoorde risico’s te nemen en ondoorzichtige constructies op te tuigen, met vervlechtingen binnen de financiële wereld die het hele systeem deden wankelen? Daarna is onder de bevolking de hang naar de vermeende welvaart en veiligheid binnen de, liefst gesloten, nationale grenzen verder aangewakkerd en krijgen het buitenland, de EU, de euro al snel de schuld van alles wat er misgaat.

Brexit en Trump vloeien voort uit hetzelfde onbehagen. De vraag is: wat en wie volgen? Morgen alweer een testcase, bij het referendum in Italië over vereenvoudiging van de politieke besluitvorming om gemakkelijker economische hervormingen te kunnen realiseren.