„De legale mogelijkheden voor hulp bij zelfdoding moeten verruimd worden omdat dit complicaties bij pogingen tot zelfdoding minimaliseert.” Dit had zomaar een argument kunnen zijn in het recente debat rondom hulp bij zelfdoding. Het argument werd echter niet gebruikt. In haar pleidooi voor verruiming beriep D66-Kamerlid Dijkstra zich op morele principes, en juist niet op pragmatische overwegingen.

„Er is geen plicht om te leven”, aldus Dijkstra in het Tweede Kamer­debat. Hiermee wil ze betogen dat het aan de persoon zelf is om te bepalen of zijn of haar leven nog waardevol is. Het Kamerlid baseert zich daarbij op een indivi­dualistische moraal: de rechten van het individu zijn belangrijker dan het collectieve belang.

Nutteloosheid

Het individualisme heeft voluit christelijke wortels. Christus verkiest de enkeling. De hoeren en de tollenaars, verguisd door het collectief, worden door Hem gezocht. Aandacht, liefde en goede zorg voor het individu, dat is dan ook iets waarvoor SGP-fractie­voorzitter Van der Staaij pleitte. Zeker als het gaat om onze medemens voor wie het leven moeilijk wordt.

Het secularisme heeft deze vorm van christelijk individualisme echter vaarwel gezegd. Het individu is verworden tot iemand die vooral niet gehinderd mag worden. Iedereen is zijn eigen baas. Je kunt je echter afvragen of het seculiere individualisme wel los verkrijgbaar is. Is aandacht voor het individu mogelijk zonder barmhartigheid?

Dit is een vraag die ook in het euthanasiedebat terecht naar voren is gebracht. Ouderen zijn kwetsbaar. Hun nut voor de samenleving is economisch bezien beperkt. Dat moeten we eerlijk onder ogen durven zien, ongeacht wat we daar verder van vinden. Ouderen dreigen hiermee echter wel het verguisde deel van de samenleving te worden. Dat is een zorgelijke ontwikkeling.

Met deze constatering dient zich een vervolgvraag op: kan iemand voor wie het stigma van nutteloosheid zich opdringt nog wel zonder hindering van anderen kiezen? Keuzevrijheid werkt wellicht voor mensen die stevig in hun schoenen staan, maar niet voor zwakkeren in de maatschappij. Het is dan ook onontkoombaar: de seculiere moraal komt met zichzelf in de knoop.

Pessimisme

Hier komt nog een andere ontwikkeling bij. Door de secularisering is er weinig over van wat ons met andere mensen verbindt. Wat rest is de vrijheid om als individu zelf te kiezen wat het beste lijkt. Maar een moraal die keuze­vrijheid verheven heeft tot belangrijkste norm, schiet helaas in veel situaties tekort. Zeker als er van sámenleven geen sprake meer is.

In praktijk blijkt dat er in politieke discussies maar weinig een beroep wordt gedaan op waarden en normen. We zijn overwegend pragmatisch geworden. Het gevaar van pragmatisme is wille­keur. Het pragmatische commentaar op het huidige ‘voltooid leven’-debat kan luiden dat de huidige wetgeving al voldoende voorziet in de vraag. Maar het zou even goed kunnen wijzen op de ‘voordelen’ van regulering.

Verwarring lijkt me geen onterecht stempel voor een tijd waarin (morele) waarheid een hol begrip is geworden. Dit moet echter geen reden zijn tot pessimisme. Wat verward is, kan namelijk ook ontward worden. Een eerste stap in die richting wordt gezet als we gaan beseffen dat aandacht voor de enkeling niet los te maken is van zijn christelijke wortels. Durven wij nog voor ons fundament uit te komen?

De auteur heeft filosofie en economie gestudeerd en is lid van het CSFR-dispuut Ichthus in Rotterdam. Hij schreef dit artikel ter voorbereiding op de lustrumdag over ”Verwarring”, die zaterdag in Gouda plaatsvindt. De lustrumdag wordt georganiseerd ter gelegenheid van het 65-jarig bestaan van de christelijke studenten­vereniging CSFR.