Mede Titel: ”Natuurlijk beter, de genezende kracht van natuurlijke middelen bij neerslachtigheid, nervositeit, slapeloosheid en vergeetachtigheid”
Auteur: dr. André Aleman
Uitgeverij: Den Hertog, Houten, 2004
ISBN 90 331 1795 9
Pagina’s: 77
Prijs: € 6,90. Natuurlijke geneesmiddelen hebben zijn interesse, ook al is hij wetenschapper. „Die belangstelling heb ik van huis uit meegekregen. M’n moeder raadpleegde vroeger geregeld het bekende boek ”De kleine dokter” van Alfred Vogel.” Dat zegt dr. André Aleman, schrijver van het recent verschenen boekje ”Natuurlijk beter”.

Vormt de inhoud van ”De kleine dokter” een mengeling van volksgeneeskunst en ervaringsgeneeskunde, in ”Natuurlijk beter” zet de auteur de uitkomsten van recent wetenschappelijk onderzoek naar natuurlijke geneesmiddelen op een rij. Een verrassende benadering die heeft geleid tot een lezenswaardig boekwerkje.

Aleman is werkzaam in het Universitair Medisch Centrum Utrecht en de Universiteit Utrecht als neuropsycholoog en hersenonderzoeker. Vanuit die achtergrond is het te begrijpen dat hij zich in zijn boek richt op natuurlijke geneesmiddelen die helpen bij veelvoorkomende lichte psychische klachten, zoals neerslachtigheid, nervositeit, slapeloosheid en vergeetachtigheid.

In vier hoofdstukken behandelt Aleman respectievelijk middelen bij depressiviteit (1), angst, stress en spanning (2), slapeloosheid (3) en geheugen- en concentratieproblemen (4). Achtereenvolgens passeren bij depressiviteit onder meer sint-janskruid en de omega-3-vetzuren uit vis(olie) de revue en bij angst- en spanningsklachten kava kava, passiebloem en citroenmelisse. In het hoofdstuk over slapeloosheid worden onder meer valeriaan en melatonine besproken en bij geheugen- en concentratieproblemen Ginkgo biloba en ginseng.

In aparte kadertjes staan van elk middel belangrijke kerngegevens genoteerd, zoals de hardheid van het wetenschappelijk bewijs omtrent de werkzaamheid en de veiligheid, de optimale dosering en de eventuele bijwerkingen.

Congres

Aanleiding voor het schrijven van zijn boek was voor Aleman een bezoek aan een congres in de VS. „Na de vliegreis had ik een forse jetlag. Ik sliep slecht en werd iedere nacht om vier uur wakker. Een collega van me, een psychofarmacoloog die heel veel afweet van geneesmiddelen en het psychisch welbevinden, zei tegen me: „Je moet eens valeriaan innemen. Dat werkt goed.” Ik vond dat een heel verrassend advies, want de man is een pure wetenschapper. Ook vertelde hij dat hij zelf ook geregeld valeriaan gebruikt.”

Aleman had baat bij het advies, al viel hij niet direct als een blok in slaap.

Tijdens een volgend bezoek aan de VS, dit keer voor een congres over biologische psychiatrie in San Francisco, kreeg Aleman een boek onder ogen over natuurlijke medicijnen bij psychiatrische stoornissen. „Het is geschreven door verschillende wetenschappers, onder redactie van twee psychiaters van Harvard University in Boston. Een prima boek waarin de nu bekende wetenschappelijke feiten op een rij staan.”

De gemiddelde Nederlander heeft volgens Aleman geen toegang tot zulke boeken. „Ze lezen wel allerlei reclamemateriaal en huis-aan-huisbladen. Dat zijn niet de meest betrouwbare bronnen. In mijn boek heb ik geprobeerd evenwichtige informatie te bieden op grond van de op dit moment bekende feiten.”

Hoewel er de laatste jaren meer onderzoek plaatsheeft naar de effecten van natuurlijke middelen ligt er volgens Aleman nog een heel terrein braak. „Wetenschappers zouden meer onderzoek moeten doen naar middelen waar mensen veel gebruik van maken. Er is helaas weinig interesse en weinig geld. De grotere fabrikanten van natuurlijke middelen gaan in dat opzicht niet vrijuit. Zij zijn financieel in staat om wetenschappelijke studies te bekostigen, maar doen dat te weinig. Dan hoef je niet direct te denken aan onderzoek met duizenden patiënten in tientallen onderzoekscentra in verschillende landen. Dat is peperduur onderzoek. Ik denk aan kleinere studies met zestig tot honderd proefpersonen met bijvoorbeeld slaapproblemen. Zulke onderzoeken kunnen heel bruikbare resultaten opleveren en zijn veel minder duur.”

Aleman heeft zich bij het schrijven van zijn boek beperkt tot die middelen waarvan de effectiviteit in wetenschappelijk onderzoek is bewezen. Dat bracht beperkingen met zich mee. „Ik heb bijvoorbeeld niets geschreven over gember omdat daarnaar geen wetenschappelijk onderzoek is gedaan. Toch is het een interessant natuurlijk middel. Uit patiëntenverhalen komt naar voren dat het mogelijk ontspannend werkt. Maar het bewijs ontbreekt vooralsnog. Omgekeerd, aan citroenmelisse zou ik aanvankelijk geen aandacht schenken, maar recent werden alsnog studieresultaten gepubliceerd. Die kon ik nog net meenemen.”

Waar ook niet of nauwelijks onderzoek naar is gedaan, zijn combinaties van preparaten zoals valeriaan met citroenmelisse of valeriaan met passiebloem. Ze worden gegeven om goed te slapen en tegen spanningen. „Uit patiëntenverhalen komt naar voren dat ze effectief kunnen zijn, maar het bewijs ontbreekt. Dergelijke combinaties zijn populair, maar de producten die op de markt zijn, hebben vaak tamelijk lage doseringen. En dan is het maar de vraag of ze effectief zijn. Als je ze beide combineert in een dosering die je zou gebruiken als je ze enkelvoudig inneemt, denk ik dat het effect sterker is.”

Oude papieren

In een inleidend hoofdstuk van zijn boek stelt Aleman dat natuurlijke medicijnen weliswaar de oudste papieren hebben voor het behandelen van aandoeningen bij de mens, maar dat hun waarde in de moderne medische wereld niet erg hoog wordt aangeslagen. De farmaceutische industrie brengt krachtig werkende stoffen op de markt die de plaats hebben ingenomen van planten en kruiden. De auteur waardeert dat niet negatief. „De farmaceutische industrie heeft in belangrijke mate bijgedragen aan de enorme medische vooruitgang die de laatste decennia is geboekt.”

Artsen hebben meestal niet erg veel belangstelling meer voor natuurlijke medicijnen, constateert Aleman. Ze zijn gewend te werken met middelen waarvan de werking wetenschappelijk is bewezen en dat is met natuurlijke producten vaak niet of onvoldoende het geval. Omdat het grote publiek juist veel gebruikmaakt van natuurlijke middelen is het volgens de Utrechtse neuropsycholoog hoog tijd dat daar verandering in komt. Hij wil natuurlijke medicijnen serieus nemen en juicht het toe dat het wetenschappelijk onderzoek ernaar de laatste tien jaar op gang is gekomen.

Goed onderzoek naar de effectiviteit van een bepaald middel moet volgens Aleman voldoen aan een aantal criteria. Een deel van de proefpersonen krijgt het echte middel, een ander deel een nepmiddel of placebo. Wie van de deelnemers het echte middel of een placebo krijgt, moet willekeurig zijn bepaald. Ten derde moet het onderzoek bij voorkeur dubbelblind worden uitgevoerd. Zowel de proefpersonen als de onderzoeksleiders weten dan niet wie van de deelnemers het nepmiddel of het echte middel krijgt.

Voordelen

Natuurlijke medicijnen hebben voordelen ten opzichte van gewone geneesmiddelen „Grootste voordeel is dat ze meestal geen of slechts lichte bijwerkingen hebben. Mensen hebben er vaak ook een goed gevoel bij. Ze kunnen zelf iets doen aan hun klachten. Dat is makkelijker voor de patiënt en het ontlast ook de gezondheidszorg. De meeste middelen hebben een milde werking en helpen bij lichte of middelmatige klachten. Als een natuurlijk medicijn sterker werkt, zoals kava kava. dat een probaat middel is tegen angstaanvallen, dan zie je ook sterkere bijwerkingen. Toch is het opvallend dat kava kava op sommige punten minder bijwerkingen heeft dan de reguliere geneesmiddelen tegen angststoornissen. Kava werkt bijvoorbeeld ook goed als slaapmiddel. Maar ’s morgens ben je er niet duf van en dat is wel zo met de benzodiazepines zoals valium.”

Aleman noemt het een wonderlijke maatregel dat kava kava vorig jaar in heel Europa van de markt is gehaald terwijl de schadelijke bijwerkingen alleen optreden bij zeer hoge doseringen en langdurig gebruik. „Dat geldt voor heel wat meer vrij verkrijgbare middelen en die zijn niet verboden. In de Verenigde Staten zijn er recent weer studies over kava kava verschenen. Het is daar ook gewoon verkrijgbaar. Er is niets mis met dat middel mits je het in de juiste dosering gebruikt.”

Kritisch is Aleman over de bijsluiters van natuurlijke geneesmiddelen. Ze zijn soms niet compleet. Ook sporen de aanbevolen doseringen niet altijd met de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek. In de bijsluiter van sint-janskruid bijvoorbeeld vermeldt de ene fabrikant dat je 200 milligram per dag moet slikken, terwijl de andere fabrikant 1200 milligram adviseert. Dat is nogal een verschil. De juiste hoeveelheid waarvan in tal van onderzoeken de effectiviteit is bewezen, is 900 milligram. In mijn boekje probeer ik zoveel mogelijk aan te geven hoeveel je van een bepaald middel zou moeten innemen.”

De Utrechtse neuropsycholoog constateert dat over de bijwerkingen van natuurlijke middelen op de lange termijn nog weinig bekend is. „Daar is helaas nog nauwelijks onderzoek naar gedaan. Voorlopig is het daarom aangeraden deze middelen niet langer dan enkele maanden achtereen te gebruiken. Ook is er weinig bekend over het gebruik door kinderen of zwangere vrouwen. Ik raad het gebruik van natuurlijke middelen voor deze groepen af, behalve onder toezicht van een arts.”

De zuiverheid van plantaardige extracten kan variëren. Niet altijd is de werkzame stof gestandaardiseerd op een bepaalde hoeveelheid. Aleman adviseert daarom producten te kopen van grote bekende bedrijven met een goede naam.

De Utrechtse neuropsycholoog biedt in zijn boekje veel informatie, overzichtelijk gerangschikt, inzichtgevend en begrijpelijk. Mede gezien de lage prijs is het zeker een aanrader voor mensen die gebruikmaken van natuurlijke middelen of daarin zijn geïnteresseerd. Omdat het wetenschappelijk onderzoek niet stilstaat, zou het aardig zijn een eventuele herdruk te actualiseren en te voorzien van de jongste informatie. Nog aardiger zou het zijn als de uitgever collega-wetenschappers zou weten te interesseren voor vergelijkbare boekjes op andere terreinen, bijvoorbeeld over de genezende kracht van natuurlijke middelen bij maag- en darmklachten, gewrichtsproblemen, astma, reuma, allergieën en andere chronische kwalen. Dat zou een mooie serie boekjes met veel praktische wetenswaardigheden kunnen opleveren.