Terwijl onze overheid onmachtig lijkt om een antwoord te geven op de vraag of het salafisme een gevaar is óf een legitieme vorm van islam die we vanwege onze grondwettelijke vrijheid van godsdienst nooit kunnen of mogen tegenhouden, deed een vergadering van moslimgeleerden uit de hele wereld eind vorige maand opmerkelijke uitspraken over het salafisme. Op de conferentie die in de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny werd gehouden, kwamen moslimgeleerden uit de hele wereld bijeen om zich te beraden op de invloed van het salafistische of wahabistische gedachtegoed. Zij wilden een duidelijke daad stellen tegenover de wereldwijde islamitische terreur die zijn inspiratie put uit ultraorthodoxe vormen van islam. De conclusie van de aanwezige geleerden was dat zij het salafisme niet meer als officiële stroming van de soennitische islam erkennen.

Saillant detail is dat Saudi-Arabië niet uitgenodigd was voor deelname aan deze vergadering. Dit tot grote woede van dat land. Je zou namelijk kunnen zeggen dat met de verklaring Saudi-Arabië geëxcommuniceerd wordt.

Saudi-Arabië is de bakermat van het wahabisme of salafisme, een 18e-eeuwse islamitische stroming, geïnitieerd door Muhammad ibn Abd al-Wahab. Deze moslimgeestelijke wilde de islam terugleiden naar de oorspronkelijke leer en praktijk van de profeet Mohammed. Hij leerde dat wie deze zuivere vorm van islam niet volgt, geen echte moslim is. Onder anderen sjiieten en soefi’s worden daardoor niet langer als moslims beschouwd.

De woede van Saudi-Arabië richt zich vooral op Egypte. Caïro stuurde een zeer grote delegatie naar de conferentie. Tegelijkertijd ontvangt Egypte van Saudi-Arabië miljarden dollars aan steun.

Juriste en arabiste Laila al-Zwaini gaf onlangs op de radio commentaar op genoemde bijeenkomst. Zij legde uit dat de aanwezige moslimgeleerden met name de zogenaamde takfiri-ideologie afwezen. ”Takfir” betekent dat moslims met ideeën die afwijken van de oorspronkelijke islam tot ”ongelovigen” verklaard worden.

Het woord takfiri is verwant aan het woord ”kafir”, ongelovige. De consequenties van deze kwalificatie zijn groot. Een moslim die tot ongelovige verklaard wordt, is een afvallige. En op afval staat in de islam de doodstraf.

Deze ideologie rechtvaardigt voor groepen als IS, al-Qaida, al-Shabaab en Boko Haram de jihad tegen ”afvallige moslims”.

Het is buitengewoon veelzeggend dat tijdens de bijeenkomst in Tsjetsjenië niet alleen jihadistische groepen werden veroordeeld, maar juist ook het salafisme. De conferentie duidde deze beweging terecht als bakermat van bewegingen als IS en al-Qaida. Iets wat salafisten in ons land altijd ontkennen.

De veroordeling heeft verstrekkende implicaties. Saudi-Arabië en andere golfstaten zijn al tientallen jaren bezig het salafistische gedachtegoed in de wereld te verbreiden. Ik heb dat met eigen ogen kunnen waarnemen in West-Afrika. Hele gemeenschappen worden ermee vergiftigd. De funeste gevolgen ervan zullen de komende jaren openbaar worden: religieus geweld, vervolging en onderdrukking. Toch durven noch de Europese Unie, noch de VS duidelijk stelling te nemen in deze kwestie. Ze willen ”bondgenoot” Saudi-Arabië niet voor het hoofd stoten.

Laila al-Zwaini was euforisch over de uitspraken van de vergadering Tsjetsjenië. Ze leek het te zien als een doorbraak van de ideale islam. Niet alleen werd het salafisme afgewezen als een vorm van onzuivere islam, tegelijkertijd werd verklaard dat de soefibeweging er wel echt bij hoort.

Op haar euforie valt echter wel wat af te dingen. De conferentiegangers richtten hun pijlen vooral op aanhangers van de takfiri-ideologie. Maar doen de moslimgeleerden zelf niet aan ”takfir” door de salafisten te verketteren? En hoeveel gezag heeft deze vergadering eigenlijk? En wat is nu echt de zuivere islam?

De conferentie verklaarde ”takfir” als een ongewenste ideologie omdat die tot geweld van moslims tegen moslims leidt. Maar ik heb niets gehoord over de verhouding van de islam tot andere godsdiensten, noch tot echte afvalligen die vanwege hun overtuiging de islam vaarwel zeggen.

In landen zoals Egypte, Indonesië en Pakistan neemt het geweld en onrecht tegen christenen en christelijke kerken zorgwekkende vormen aan. En wat te zeggen van de houding van de islam ten opzichte van afvalligen? De sharia leert duidelijk dat deze ter dood gebracht moeten worden. De realiteit van die dreiging heb ik van dichtbij gezien in een ‘gematigde’ moslimomgeving.

Alhoewel ik net als Zwaini blij ben met de duidelijke uitspraak tegen het salafisme, deel ik haar euforie geenzins. Zolang moslimgeleerden zich niet uitspreken tegen onverdraagzaamheid ten opzichte van andersgelovigen en afvalligen, is en blijft het karakter van de islam er een van onderdrukking, vervolging en geweld.

Om andersgelovigen en afvalligen in een moslimland dezelfde grondrechten te gunnen als moslims, zou er een herdefiniëring moeten plaatsvinden van de islam en moeten moslims afstand nemen van sommige van Mohammeds ideeën en praktijken. Dat zou voor een devote moslim echter net zoiets zijn als ”shirk”, godslastering. Daarmee zou men zich bovendien verwijderen van de moslimgemeenschap en in feite de ”takfir” over zichzelf uitroepen. De gevolgen daarvan laten zich raden.

De auteur werkte acht jaar lang als zendeling onder moslims in West-Afrika.