Wie heeft de leiding in de EU? Is dat Jean-Claude Juncker als voorzitter van de Europese Commissie? Is het Donald Tusk als voorzitter van de Europese Raad? Of is het Angela Merkel, als belangrijkste regeringsleider?

Nu de EU op een kruispunt staat, is het belangrijk om daar duidelijkheid over te scheppen. Een belangrijk meetpunt is wie de invloedrijkste speech van het Europese jaar, de State of the Union, mag houden. Afgelopen week was dat Jean-Claude Juncker. Maar Europa is geen superstaat. Europa is een samenwerkingsverband van lidstaten en dat moet zo blijven. De State of the Union zou dan ook niet door Commissievoorzitter Juncker, maar door Raadsvoorzitter Donald Tusk gehouden moeten worden.

Wie naar de toespraak van Juncker heeft geluisterd, zal gemerkt hebben dat het een zouteloos verhaal was. Het was opnieuw de opgewarmde prak van méér Europa. Maar zelfs Juncker leek het niet meer zo te smaken: hij somde zijn reeks voorstellen futloos op. Verstandiger waren de regeringsleiders afgelopen weekend op de top Bratislava. Zij herkennen de crisis waarin de Europese samenwerking nu verkeert ten volle, en stellen daarom dat de lidstaten en hun nationale parlementen vanaf heden het voortouw moeten nemen. En zo is het. Want als de lidstaten niet willen, dan sta je als Commissievoorzitter inderdaad een bloedeloos verhaal voor te lezen.

Heersend gevoel

De State of the Union moet eigenlijk uitdrukking geven aan het heersende gevoel over de EU. Ook zou die speech enkele inspirerende ideeën voor de komende jaren moeten schetsen. Des te vreemder is het dat deze rede tot nu toe elk jaar is gehouden door de voorzitter van de Europese Commissie. Die bezieling en toekomstplannen moeten namelijk niet van de Commissie komen, maar juist vanuit de lidstaten, vanuit de burgers zelf. Niet de Commissie, maar de lidstaten hebben een politiek mandaat.

Deze verhouding tussen Raad en Commissie werd verstoord toen in 2010 het jaarlijkse State of the Union-debat werd ingesteld, een algemeen debat over de politieke situatie van de EU, dat direct op de toespraak volgt. Natuurlijk speelde toen direct de vraag wie die toespraak en het aansluitende debat mocht gaan doen: Commissievoorzitter Barroso of Raadsvoorzitter Van Rompuy. Toen Van Rompuy van het Europees Parlement te horen kreeg dat hij slechts na Barroso mocht spreken, bedankte hij terecht voor de eer. Hij weigerde de tweede viool te spelen in een debat waar hij volgens het verdrag de hoofdrol zou moeten hebben. In artikel 15 van het Verdrag betreffende de Europese Unie staat immers: „De Europese Raad [de lidstaten dus] geeft de nodige impulsen voor de ontwikkeling van de Unie en bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten.”

Uitvoerend

Dat de lidstaten de leiding hebben, verhoudt zich slecht tot een politiek opererende Commissie. Alleen als de lidstaten iets willen, zou de Europese Commissie dat mogen uitwerken in wetgeving. De Commissie is geen Europese regering en moet dat ook niet worden. Europa is en blijft een samenwerkingsverband, géén federale staat. Als de Commissie zelf politiek gaat opereren, is dat niet gedragen van onderaf. Burgers herkennen zich dan niet meer in de EU en keren Brussel de rug toe: precies wat we nu zien gebeuren.

De Europese Commissie moet een vooral ambtelijke dienst zijn, zonder politieke pretenties. Dit betekent ook dat de belangrijkste speech van het Europese jaar door een representatief orgaan, en niet door een uitvoerende dienst gehouden moet worden. Laat het Europees Parlement daarom zijn fout herstellen en ervoor zorgen dat niet Jean-Claude Juncker, maar Donald Tusk de State of the Union van 2017 houdt.

De auteur is europarlementariër voor ChristenUnie/SGP.