Als de EU straks tien nieuwe lidstaten heeft opgenomen vormt Zwitserland op de kaart van Europa een kleine enclave in een gebied dat zich onder de blauw-gele EU-vlag uitstrekt van de Atlantische Oceaan tot diep in het voormalige Oostblok.

Hoe zenuwachtig Zwitserland daarvan wordt, werd duidelijk toen Duitsland vorige maand zonder waarschuwing vooraf verscherpte controles ging uitvoeren op het grensverkeer vanuit Basel. Waar automobilisten tot dan toe nonchalant werden doorgewuifd, ontstonden nu ellenlange files. „Duitsland heeft Zwitserland in de steek gelaten”, klaagde het weekblad L’Hebdo. Het land dat altijd de Zwitserse belangen in de EU heeft verdedigd, voert nu de tegenstanders van Zwitserland aan, zei het blad.

De Duitse autoriteiten zeggen dat de controle niet tegen Zwitserland gericht was en dat zij alleen de bepalingen volgen die het Verdrag van Schengen stelt aan de bewaking van de buitengrens van de EU. Maar de Zwitsers geloven dat niet. Zij denken dat Duitsland Zwitserland betaald wil zetten voor wat het ziet als dwarsliggen bij de pogingen van de EU belastingvlucht te bestrijden. Zij wijzen erop dat de Duitse minister van Financiën, Eichel op het moment dat de files bij de grens stonden Zwitserland berispte met de opmerking dat „geen enkel land in Europa kan worden toegestaan een deel van zijn inkomen te verdienen met het verlenen van gastvrijheid aan belastingontduikers.”

Zwitserland is bereid de EU-lidstaten de 35 procent belasting over te dragen die het heft op rente die Zwitserse banken aan staatsburgers van die landen betalen over hun kapitaal. Maar in ruil daarvoor willen zij dat de 7,3 miljoen Zwitsers meer vrijheid krijgen bij het oversteken van de EU-grenzen. De EU zegt niet op zo’n deal te kunnen ingaan.

Wat ook gevoelig ligt, is de recente toetreding van een fervente nationalist en tegenstander van de EU tot het zeven leden tellende Zwitserse kabinet. Drie jaar geleden voerde de schatrijke zakenman Christoph Blocher, die nu minister van Justitie is, een campagne tegen een referendumvoorstel om toetredingsonderhandelingen te beginnen met de EU. Hij kreeg de steun van 77 procent van de kiezers. Al na een jaar begon het tij echter te keren. In 2002 stemde de bevolking na meer dan vijftig jaar strikte neutraliteit voor aansluiting bij de Verenigde Naties. Blocher zei eerder deze maand in een vraaggesprek met het weekblad NZZ am Sonntag dat de Zwitserse neutraliteit bescherming biedt tegen terrorisme, omdat Zwitserland daarmee laat zien dat het als klein land buiten de twisten van de grote mogendheden blijft.

Blocher blijft ageren tegen de EU. Maar volgens een peiling in het blad SonntagsBlick is inmiddels tweederde van de Zwitsers ervoor om met de EU te gaan onderhandelen over toetreding.

Yvonne Ankele, die in Zürich Duits doceert aan buitenlandse kinderen, zegt dat zij zich altijd Europese heeft gevoeld, maar sinds kort het gevoel heeft buitengesloten te worden. „Ineens krijg je het gevoel dat wij geen Europeanen zijn.” Ankele denkt dat Zwitserland op den duur wel zal moeten toetreden tot de EU en dan maar moet accepteren dat het een van de landen wordt die meer aan de Unie betalen dan ze ervoor terugkrijgen, omdat het relatief rijk is. „Natuurlijk kost het wat. Alle rijke landen moeten betalen.”

Dominique Pattyn, die in Genève een boekhandel runt, denkt dat het voor Zwitserland beter zou zijn bij de EU te horen, maar is wel een beetje bang dat de arbeidsmarkt zal worden overspoeld met niet-Zwitsers. „We kunnen mensen van buiten niet laten voorgaan boven mensen die hier al zijn. Dat kan nog moeilijk worden.”

De werkloosheid in Zwitserland bedraagt 4,1 procent, terwijl het gemiddelde in de EU volgens de laatste cijfers op 8 procent staat. Onder de landen die op 1 mei toetreden varieert de werkloosheid van 5,3 procent op Cyprus tot 20 procent in Polen.

In het hart van Zwitserland, waar Blocher de meeste aanhang heeft, zijn de meningen verdeeld. Dit is het gebied van de legendarische Wilhelm Tell, die opstond tegen een Oostenrijkse heer rond het jaar 1291 waarin Zwitserland onafhankelijk werd.

„De rest van de wereld verandert, maar de Zwitsers willen nog steeds Wilhelm Tell zijn”, zegt Josephine Schwerzmann, een gepensioneerde boerin in Zug.

Carine Masa, die werkt voor een internationale handelsfirma in Brunnen, aan het schilderachtige Vierwoudstedenmeer, zegt „voor en tegen” te zijn. „De voordelen zouden komen van de economie, één munt, reizen, geen invoerrechten en zeker ook de jacht van de politie op misdadigers”, zegt zij. „Maar waar ik op tegen ben, is dat machtige bureaucratische apparaat dat de EU vertegenwoordigt. Dat kost geld. Daar zullen we aan moeten wennen.”