Toen de douane op Schiphol vorige week woensdag het skelet van de T. rex vrijgaf, maakte Naturalis er een spektakel van. Vorige week vrijdag ging de dinosauriër –volgens de tijdschaal van de evolutie 66 miljoen jaar oud– onder politiebegeleiding naar Leiden, waar ze een rondrit door de stad maakte. Ze kreeg als ‘oudste inwoonster’ symbolisch de sleutels van de stad overhandigd, waarna ze door dezelfde vrachtwagen naar museum Naturalis werd vervoerd.

Toen pas gingen de deksels van de kisten waarin ze werd vervoerd. Naturalisdirecteur Edwin van Huis zag op dat moment heel wat camera’s draaien.

Het Nederlandse publiek is al duchtig opgewarmd, onder meer door de dinoplaatjesactie die in de voorzomer door Albert Heijn werd georganiseerd. Van Huis heeft zich laten voorrekenen dat via de sticker-inplakboeken meer dan de helft van de Nederlandse basisschoolkinderen nu weet dat er een echte T. rex naar Leiden komt.

Naturalis is daarmee het eerste museum in Europa dat een echte T. rex bezit. Goed, sinds afgelopen december kun je er in Berlijn ook een bekijken, maar dat is een bruikleen van een rijke particulier. Die van Naturalis is door het museum zelf gevonden, opgegraven en aangekocht van de Amerikaanse boer op wiens land het skelet van het dier werd aangetroffen.

Triceratopsen

Naturalis heeft ongelooflijk veel geluk gehad, beseft Van Huis. Op een terrein in de Amerikaanse staat Montana trof een team van Naturalisonderzoekers in 2013 een prachtig bewaard fossiel van een T. rex aan. Een vrouwtje, zo bleek, dat erg lang geleefd had. Haar botten vertellen dus een compleet levensverhaal, inclusief herstelde botbreuken en bijtsporen. Bovendien bleek al gravendeweg dat het hier ging om een van de meest complete en minst vervormde T. rex-skeletten ter wereld.

Behalve de T. rex troffen de onderzoekers in 2013 in Wyoming vier Triceratopsen aan, een geharnaste plantenetende dinosaurus met drie vervaarlijke hoorns op de kop en een zwaar nekschild. „Dat is bijzonder”, legt Van Huis uit, „omdat de Tyrannosaurus rex zo’n Triceratops doorgaans op de kop na helemaal opvrat. Dat zegt iets over de enorme kracht van de kaken van de Tyrannosaurus. Aan een Tricaterops zat zo’n 6000 kilo vlees, en dat zal een zeer welkome maaltijd geweest zijn voor de Tyrannosaurus, die zelf zo’n 5000 kilo woog en voor dat enorme lijf heel wat voedsel nodig had.”

Van Huis vertelt dat de dieren uiteindelijk samen zullen worden opgesteld in het nieuwe Naturalis. „Ze vertegenwoordigen allebei een eindpunt in een evolutionaire ontwikkeling. De vleeseters werden steeds groter, kregen steeds grotere tanden en grotere koppen, ze ontwikkelden een ongelooflijke kaakkracht. Tegelijk beschermden de planteneters zich steeds beter tegen de vleeseters, met schilden en hoorns. Het eindstadium van die ontwikkeling vormen de vleesetende Tyrannosaurus en de plantenetende Triceratops. Daarna stierven de dinosauriërs plotseling uit.”

De Triceratopsen, waarvan de laatste momenteel nog wordt opgegraven, zullen vanaf 2019 successievelijk bij de Tyrannosaurus worden opgesteld. Naturalis heeft ook geluk gehad met de Amerikaanse wetgeving: de boer beslist over het lot van de dino. „Overal ter wereld is wat er in de grond zit, of dat nu olie is, archeologische schatten of wat dan ook, van de staat. Behalve in Marokko en in de Verenigde Staten. Daardoor konden we gelijk zakendoen met de boer.”

Maar is dat niet een enorm risico? Als er nu een rijke oliesjeik was geweest die het beest in huis had willen hebben voor zijn kinderen, had die zomaar meer geld kunnen bieden dan Naturalis bij elkaar wist te krijgen. En dan was het skelet voor het grote publiek maar ook voor de wetenschap onbereikbaar geworden…

„Een sjeik, of een filmster in de VS, want dat gebeurt ook”, beaamt Van Huis. „De andere kant is: voor een museum als het onze was dit echt de enige manier om in het bezit van een Tyrannosaurus te komen. Als het skelet gevonden was op land dat eigendom was van een staat of zo, was het ongetwijfeld beland bij een van de Amerikaanse universiteiten.”

Maar dan ben je wel afhankelijk van de boer, en dat maakt het toch een wankele onderneming. Van Huis: „Dat klopt, maar wij hebben ook wat dat betreft geluk gehad. ‘Onze’ eigenaar wilde helemaal niet aan een filmster of een sjeik verkopen. Hij wilde een museum of een wetenschappelijk instituut, zodat het skelet in het publieke domein bleef. Ik vond dat wel opmerkelijk. De eigenaren wilden best een redelijke prijs van ons hebben, maar ze hebben nooit geprobeerd of ze ergens anders méér voor het skelet konden krijgen.”

Lacunes

Overigens bevat de Nederlandse wet ook lacunes op dit punt. „Oké, ik geef toe: de kans is héél klein. Maar áls jij een Mosasaurus in je achtertuin vindt, die 5 miljoen waard is, dan heb je in principe niets over dat skelet te zeggen. Net zoals je niets te zeggen hebt over de olie onder je tuin, of een kruik met Romeinse munten.”

In principe? „Ja, daar zit een aarzeling. Want de bescherming van natuurhistorische voorwerpen is niet goed geregeld. De nieuwe Erfgoedwet regelt dat belangrijke kunstvoorwerpen niet het land uit mogen, maar over natuurhistorie staat er niets in. En dat zou eigenlijk wel moeten.”

Van Huis wijst op de steengroeve in Winterswijk. „Daar vinden we heel veel prehistorische vissen: rare beesten met grote tanden die maar relatief korte tijd op aarde hebben geleefd. Er komen heel veel nieuwe soorten uit de grond, en die verdwijnen goeddeels naar Duitsland of naar privéverzamelaars. En dat mag, want er is niets voor geregeld. Dat is echt een omissie in de wet.”

Financiering

Voeg dat bij het feit dat de private cultuurfondsen in Nederland meestal exclusief gericht zijn op het (mede)financieren van kunstaankopen. „Natuurhistorische vondsten, zoals onze T. rex, vallen gewoon buiten de doelstelling. Daardoor konden we geen beroep doen op deze fondsen, terwijl dit wel degelijk een topstuk is wat betreft de museale waarde. Nu is het financieren van zo’n iconisch dier voor een museum als Naturalis blijkbaar nog te doen met de hulp van publieke fondsen zoals het Mondriaanfonds, en een sponsoractie waar meer dan 30.000 ‘vrienden’ op reageerden. Maar veel fossielen die wetenschappelijk ook heel interessant zijn, zijn minder aantrekkelijk voor een groot publiek. Kunstmusea kunnen voor een interessant maar weinig aansprekend werk altijd wel een beroep doen op een of ander privaat fonds, maar dat zal ons voor natuurhistorische voorwerpen niet lukken. Ik hoop dat die fondsen naar hun statuten gaan kijken en zich afvragen waarom ze zich beperken tot kunst.”

Klik hier voor een achtergrondartikel over de T. rex van Naturalis.