Het begin van een nieuw cursus- en arbeidsjaar is een geschikt moment om kritisch te kijken naar de omgeving waarin we ons werk doen. Voor de meeste mensen vormt het belangrijkste element van hun werkomgeving de groep collega’s met wie ze samen werken of samenwerken. Die spatie maakt nogal een verschil. Het zou goed zijn als teams van scholen, (zorg)instellingen en bedrijven zich afvragen of ze inderdaad functioneren zoals ze vaak genoemd worden: als een team. Dezelfde vraag kunnen leraren stellen, kijkend naar het functioneren van hun groep of klas.

Uit een onderzoek van Team Coaching International blijkt dat minder dan 10 procent van de onderzochte teams zichzelf als goed presterend beschouwt. De kans is dus groot dat de lezer van dit artikel in een team werkt dat eigenlijk de naam van team niet (volledig) mag dragen. Dat is op zijn zachtst gezegd jammer, omdat in dat geval de kracht van het collectief onvoldoende benut wordt, met alle gevolgen van dien. Het samen betekenis geven aan het werk wordt niet of nauwelijks beleefd, de prestaties nemen af en de werkvreugde wordt minder.

In dit artikel wil ik een kleine handreiking doen, in het streven om van een groep meer een team te maken. Het grote verschil tussen een groep mensen die samen werken en een team dat samenwerkt, is dat een team heeft geleerd zich te ”verbinden”: samen te werken aan een bepaald doel en daarbij afhankelijk te zijn van elkaar. In een groep is het meer ieder voor zich. Het gemeenschappelijk doel is er soms nog wel, maar het is niet leidend. Er is sprake van een verzameling individuen die ‘toevallig’ hetzelfde werk doen.

Als mensen werken in een groep, blijven er kwaliteiten verborgen die wel zichtbaar worden als er sprake is van teamwork. In een groep maken de afzonderlijke leden elkaar niet sterker. Werken in een team zorgt er juist voor dat 1 + 1 als uitkomst 3 heeft.

Gezamenlijke ambitie

Er zijn meerdere aspecten te noemen die belangrijk zijn om van een groep een team te maken of om een team een nog sterker team te laten worden. Het eerste en belangrijkste aspect is toch wel het creëren en daarna levend(ig) houden van een gezamenlijke ambitie. Wat we met elkaar doen in ons werk; het is niet slechts een gemeenschappelijke klus, het is werken aan een hoger doel vanuit een breed gedeelde en beleefde ambitie.

Deze ambitie kan handen en voeten krijgen door samen vast te stellen welke kernwaarden leidend zijn voor ons handelen en wat dat dan concreet betekent voor de praktijk van elke dag. Het is daarbij belangrijk dat ieder teamlid, ongeacht rang of stand, van betekenis wordt gemaakt voor het gezamenlijke doel.

Een prachtig voorbeeld hiervan vinden we in het Bijbelboek Nehemia. Nehemia motiveert de apathische inwoners van Jeruzalem om samen met hem van harte aan het project (de herbouw van de muur) te werken. Vervolgens creëert hij een organisatie waarin alle werkers zich persoonlijk van belang voelen.

Als er sprake is van een breed gedeelde en beleefde ambitie is de weg vrij voor samenwerking waarin ruimte en vertrouwen kernwoorden –en misschien wel kernwaarden– zijn. Daartegenover staat dat in een groep waarin geen sprake is van een heldere, breed gedeelde en beleefde ambitie, planning en controle de cultuur zullen typeren. Dat werkt verstikkend en op de lange duur zelfs verwoestend.

Een aspect dat niet ongenoemd kan blijven en in direct verband staat met het eerder genoemde aspect, is het onderkennen en gebruikmaken van elkaars kwaliteiten in het team. Daarvoor is nodig elkaars kwaliteiten te kennen en concreet te maken hoe deze gebruikt kunnen worden ter versterking van het geheel.

Leerlingen

Wat geldt voor samenwerking in teams van volwassen mensen, geldt natuurlijk evenzeer voor samenwerking tussen leerlingen op scholen. Zo bezien mag het gerust opvallend genoemd worden dat we leerlingen die in dezelfde klas op een basisschool zitten een groep noemen en in het voortgezet, middelbaar en hoger onderwijs de naam klas eraan verbinden. Het is natuurlijk niet wenselijk dat een klas met leerlingen vooral de kenmerken van een groep vertoont. Het zou zo moeten zijn dat iedere groep een sterk team zou zijn, waarin samengewerkt wordt aan een met elkaar overeengekomen groepsideaal.

Op zo’n manier wordt een klas leerlingen een samenleving in het klein waarin verantwoordelijkheid, betrokkenheid en ruimte en vertrouwen voor initiatief leidende motieven zijn. Er is niet veel voorstellingsvermogen voor nodig om te bedenken dat dit bevorderlijk is voor de prestaties en het welbevinden van de leerlingen. Wellicht een idee om groepen en klassen voortaan teams te noemen en dat kracht bij te zetten door te (gaan) werken als een team.

Dan is het voor alles van belang dat leraren aan het begin van het jaar tijd inruimen om samen met de leerlingen vast te stellen wat het gezamenlijke groepsideaal wordt. Spreek met elkaar af welke doelen je wilt behalen en hoe je daar met elkaar aan gaat werken. Zorg er daarbij voor dat de kwaliteiten van alle leerlingen in beeld worden gebracht (liefst zichtbaar voor iedereen) en dat duidelijk wordt hoe deze concreet ingezet kunnen worden in het belang van het geheel.

De auteur is organisatieadviseur. Hij is deels werkzaam voor Driestar educatief en eigenaar van organisatieadviesbureau Principium.