Onvrede overheerst bij de verkiezingscampagne van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC). Onvrede over de kandidatenlijsten, zoals in Tshwane/Pretoria. Daar heeft de partijtop een voormalige minister als burgemeesterskandidaat naar voren geschoven, tegen de zin van de plaatselijke afdelingen in. Rellen en plunderingen waren het gevolg. Ook zijn hier en daar moorden gepleegd. Het tekent de chaos binnen de partij, en de afstand tussen de partijleiding en het electoraat.

Het ANC moet bij de verkiezingen opboksen tegen de liberale Democratische Alliantie (DA) en de radicaal-linkse Economic Freedom Fighters (EFF). De liberalen hebben veel aanhang onder de stedelijke middenklasse. De links-radicalen spreken de jonge, zwarte onderklasse aan. Analisten houden er rekening mee dat het ANC door deze dubbele bedreiging van DA en EFF behalve in Kaapstad ook de macht in Johannesburg en in Tshwane/Pretoria, kwijtraakt.

Het ANC, dat steun verliest in de stedelijke gebieden, lijkt steeds meer een plattelandspartij te worden. Maar de regeringspartij vergeet daarbij dat daar niet alleen veel zwarte Afrikanen, maar ook ”bruinmense” wonen. Die hebben tot nog toe slechts een marginale rol in de politiek gespeeld. Ze zijn stelselmatig als ”niet-relevant” beschouwd, geven ook ANC-kopstukken nu schuldbewust toe. De vraag is of dat bij deze verkiezingen gaat veranderen.

Erkenning

Naar schatting 9 procent van de ruim 50 miljoen Zuid-Afrikanen is niet zwart en niet wit. Onder de apartheid werden deze mensen geregistreerd als kleurling, een term die nu als beledigend wordt beschouwd. Want een ruime meerderheid van deze bruin­mense heeft Khoekhoe- of San- (Bosjesman-)wortels. Ze stammen af van oorspronkelijke bewoners van Zuid-Afrika en willen erkenning van hun oude taal en cultuur. Erkenning van hun identiteit als Griekwa, Koranna of Basters bijvoorbeeld. Daarbij willen ze de teruggave van hun traditionele stamgrond. Daarom hebben verschillende groepen al grondeisen ingediend bij de overheid.

Volgens de wet is de regering bevoegd om de huidige eigenaars uit te kopen en het land over te dragen aan oudere rechthebbenden. Zoals aan een van de Khoe­khoe-groepen. Maar het proces van herverdeling van grond verloopt met horten en stoten. Het aantal nog niet afgewikkelde grond­eisen in Zuid-Afrika loopt in de tien­duizenden. Dagelijks worden nieuwe claims ingediend. In de pers wordt al gesproken van een „orgie van eisen en tegeneisen”: er zijn gevallen bekend waarbij vijf of zes partijen eenzelfde stuk grond claimen. Als de politieke wil om de onteigeningskosten te dragen blijft bestaan, zal het afhandelen van al deze zaken de regering naar schatting tussen de 8 en de 12 miljard euro kosten. Of de staatskas dat kan opbrengen, is nog maar de vraag.

Bevrijdingslijm

Lange tijd heeft de leiding van het ANC de verlangens van de Khoekhoe en andere bruinmense genegeerd. Vertrouwend op het feit dat ze door hen als de ”partij van de bevrijding van de apartheid” werd gezien. Door te rekenen op wat wel de ”bevrydingslym” wordt genoemd. Deze houding heeft de partij de meerderheidspositie in de economisch belangrijke provincie West-Kaap en in Kaapstad gekost. De provincie en de miljoenenstad worden nu bestuurd door de Democratische Alliantie.

Zwart en bruin werden door het vroegere blanke minderheids­bewind beide onderdrukt. Maar dat heeft niet tot een blijvende solidariteit geleid. De verhoudingen tussen de twee groepen zijn lang niet altijd goed, en soms zelfs ronduit slecht. Dat blijkt wel uit de vele woordenwisselingen –misschien is scheldpartijen een beter woord– tussen Khoekhoe en zwarte Zuid-Afrikanen.

Vorig jaar bijvoorbeeld hield het ”Hamqumqa-koningshuis” een bijeenkomst in de havenstad Oost-Londen. Voor een gehoor van zo’n honderd mensen zei Hamqumqa-woordvoerder Grady Brooks zich te ergeren aan Kaffers die hem een kleurling noemen. Een kruising tussen zwart en blank. Het was geen erg diplomatieke opmerking. Brooks had op zijn minst het woord Kaffers niet in de mond moeten nemen. Want als dat al wordt gebruikt in de Zuid-Afrikaanse pers, dan alleen als ”K*****s”. Brooks en Hamqumqa-‘koning’ Daniel Brown kregen een storm van kritiek te verduren. En de hele aangelegenheid deed niet alleen hun, maar alle Khoekhoe geen goed.

Omstreden

De bevrijdingslijm die het ANC sinds 1994 bij alle verkiezingen van een meerderheid verzekerde, lijkt onder veel mensen van Khoekhoe-afkomst vrijwel uitgewerkt te zijn. Een kwestie van beloftes voor een beter leven die te vaak zijn gedaan en niet nagekomen. En een kwestie van de impopulariteit van president Jacob Zuma, die miljoenen rand aan belastinggeld uitgaf aan privé­zaken, waaronder de bouw van zijn buitenverblijf in de provincie KwaZulu-Natal. Dat geld moet hij deels terugbetalen.

Maar daarna wachten hem nog een kleine 800 (!) aanklachten voor fraude en corruptie. Zijn populariteit is door alle schandalen en schandaaltjes volgens opiniepeilingen gedaald tot ergens in de 30 procent. Diep in de rode cijfers dus. Het ANC in de provincie Gauteng heeft Zuma dan ook al opgeroepen om de eer aan zichzelf te houden en af te treden. Maar dat voorbeeld is nog niet door andere provincies gevolgd. Bronnen binnen de partij melden dat de naderende stembusgang daarvoor de voornaamste reden is. Na de verkiezingen is het afzetten van Zuma wel een reële optie.

Of dat haalbaar is, is trouwens de vraag. Zuma is een straatvechter. En hij heeft een uitgebreid netwerk van mensen die hun maatschappelijke posities –zowel in de politiek als in het zaken­leven– aan hem te danken hebben. Zijn tegenstanders in het ANC moeten wel heel zeker zijn van de uitslag als ze een afzettingsprocedure zouden beginnen of bereid zijn een scheuring van de partij voor lief te nemen.

Niet zwart genoeg

De positie van bruinmense, of ze nu wel of niet van Khoekhoe-afkomst zijn, is een ongemakkelijke. Want ze staan tussen blank en zwart in. Ze zijn minder talrijk dan hun zwarte landgenoten. Ze zijn veel armer dan blanken, en ze hebben niet of nauwelijks geprofiteerd van de val van de apartheid. Omdat ze niet zwart genoeg zijn, zeggen ze zelf. Omdat ze eigenlijk alleen bij verkiezingen meetellen, en zelfs dan nog maar voor even. Want van verkiezingsbeloftes komt toch niets terecht.

Nu het ANC in de grote steden op verlies lijkt aan te koersen, zou ze zich meer moeten inspannen om in elk geval op het platteland haar machtspositie te behouden. Ook in gebieden waar van oudsher Khoekhoe-volken wonen. Maar dat gebeurt niet. Zuma’s ANC blijft zich richten op de zwarte achter­ban. En dus lijken de Basters, de Koranna en de Griekwa weer buitenspel te staan. Zoals altijd.

Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

www.fondsbjp.nl

Zuid-Afrika maffiastaat?

In de aanloop naar de lokale verkiezingen van vandaag heeft de Zuid-Afrikaanse Raad van Kerken (SACC) opgeroepen tot kalmte en een einde aan het geweld en de politieke moorden van de afgelopen weken. „Is ons land een maffiastaat geworden? God verhoede dat”, waarschuwt bisschop Malusi Mpumlwana in de verklaring van de SACC. „Dat is niet het Zuid-Afrika waar we om gebeden hebben.” Volgens de kerkleiders zorgen egoïsme en hebzucht voor een dodelijke reeks politieke aanslagen. Dr. Mary-Anne Plaatjies van Huffel, woordvoerster van de generale synode van de Vrye Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika (VGKSA) en voorzitter van de Wereldraad van Kerken, zei dat in de jaren negentig de media een grote rol speelden om het verzet van de kerken tegen de apartheid in beeld te brengen. „Maar door het huidige gebrek aan media-aandacht lijkt het alsof kerken, geloofsgemeenschappen en de SACC geen oog meer hebben voor kwesties als politiek-sociale en economische rechtvaardigheid in het Zuid-Afrika van na de apartheid. Die indruk is onterecht.”