Psalmen spelen, dat leerde je uit Worp
Het harmonium was het pronkstuk van de woonkamer. De bundel van Johannes de Heer en de 150 psalmen van J. Worp die erop lagen, waren na de Bijbel de belangrijkste boeken in huis, zo schetst Agnes Amelink het gereformeerde gezinsleven in haar boek ”De gereformeerden”. Ook in reformatorische kring stond ‘Worp’ als vrijwel vanzelfsprekend op het harmonium.
Organisten uit de gereformeerde gezindte gebruiken 125 jaar na Worps sterfdag in 1891, nog steeds ”De melodieën der psalmen en lof- en bedezangen” uit 1863, bleek uit een recente RD-enquête. Het koraalboek biedt vierstemmige zettingen bij de melodieën van de Geneefse psalmen, met voor-, tussen- en naspelen. Doorgaans zijn ze vrij eenvoudig, want gezochte en ingewikkelde harmonieën die in Worps tijd gangbaar waren, achtte de componist in strijd met de „ernst en waardigheid van de kerkzang.”
Worp, in 1821 geboren in Broek in Waterland, was muziekonderwijzer in Edam en Almelo, muziekpedagoog en na studie in Leipzig en Dresden organist van de Der A-kerk en de Martinikerk in Groningen. Minder bekend is dat hij de kinderliedjes ”In een groen, groen, groen, groen knollen-knollenland”, ”Toen onze mop een mopje was” en ”Roodborstje tikt tegen ’t raam” van een melodie voorzag.
De gemeentezang was in zijn dagen algemeen niet-ritmisch. Dat Worp daar voor de orgelbegeleiding bij aansloot, zal hebben bijgedragen aan de blijvende populariteit van zijn koraalboek in reformatorisch Nederland. „Psalmen spelen, dat leerde je vroeger uit Worp”, zei organist Dick Sanderman uit Rijssen ooit in een lezing. „Nog steeds geldt Worp voor velen als het ultieme koraalboek. Het gebeurt zelfs wel dat organisten door kerkenraden worden vermaand over hun orgelspel, en dan de wijze raad krijgen om voortaan maar gewoon uit Worp te spelen. Men schijnt te denken dat in Worp allemaal ingetogen en gedragen voorspelen staan. In zo’n geval zou ik zeker vragen of de dominee dan de eerstvolgende zondag Psalm 33 wil laten zingen…”
„Oer-Hollandse romantische psalmkunst”, noemt Gerard van Reenen (72) uit Bedum Worps koraalboek. Dertig jaar was hij organist in Dalfsen, nu begeleidt hij de gemeentezang in Noorddijk (Groningen). Op internet (YouTube) plaatste hij video’s waarin hij voorspelen en koralen van Worp laat horen. „Dat is meer dan nostalgie alleen. Worp is absoluut geen slechte componist geweest.”
Zelf improviseert Van Reenen in de eredienst veelal. Een heel enkele keer pakt hij Worp erbij. Hij kan het koraalboek zeker waarderen. „Als ik een amateurorganist die niet kan improviseren uit Worp hoor spelen, klinkt dat meestal prima. De koralen zijn over het algemeen niet vreselijk moeilijk, de voorspelen evenmin. Een amateur van middelmatig niveau kan ze spelen. Dat er thuis in het gezin bij het harmonium met de psalmen werd meegezongen, heeft het koraalboek extra geliefd gemaakt.”
