Het verdrag dat de EU sloot met Turkije over het terug­nemen van vluchtelingen die via dat land in Griekenland aankwamen, is even succesvol als omstreden. Onder voorzitterschap van Nederland wisten Brussel en Ankara het eens te worden over een gezamenlijke aanpak van de vluchtelingenstroom. Die aanpak kwam erop neer dat de EU miljarden euro’s zou overmaken richting Turkije, terwijl dat land illegaal naar Griekenland gereisde vluchtelingen zou terugnemen. De EU zou dan, op haar beurt, voor iedere door Turkije teruggenomen vluchteling één geregistreerde vluchteling uit Turkije opnemen.

Het verdrag was vanaf het begin omstreden omdat hulporganisaties vinden dat Turkije geen veilig land is. Daarvoor zouden er te veel misstanden zijn in Turkije als het gaat om de behandeling van vluchtelingen.

Hoe dan ook: het verdrag werkte. De vluchtelingenstroom droogde op, zij het dat een andere vluchtroute –van Afrika naar Italië– steeds frequenter wordt gebruikt. Maar daar kan Turkije niets aan doen.

De EU liep op eieren als het ging om de relatie met Ankara. Steeds weer was er de angst dat Turkije het verdrag zou opzeggen, met alle gevolgen van dien.

Maar de mislukte staatsgreep in Turkije en de keiharde reactie van de regering van president Erdogan daarop, veranderde alles. Duizenden militairen en rechters werden gevangengezet op beschuldiging van verraad. Onderwijzers en journalisten werd het werken onmogelijk gemaakt en kranten en tv-stations die de regering niet goedgezind waren, werden verboden.

Europa reageerde kritisch. Wat weer tot onbegrip in Turkije leidde. Want deed Frankrijk, dat na aanslagen in Parijs de noodtoestand afkondigde, niet precies hetzelfde? En waarom mocht dat wel, en wat Erdogan doet niet? Omdat Frankrijk niet tornt aan de rechterlijke macht en de pers niet muilkorft. Maar dat blijkt moeilijk uit te leggen.

Feit is dat Turkije, zeker ook als reactie op de kritische houding van Europa, steeds luider begint te dreigen om een streep te halen door het vluchtelingen­verdrag. En feit is ook dat de houding van nogal wat EU-leden tegenover Ankara steeds steviger wordt. Zo heeft zowel Duitsland als Nederland al laten weten dat de chantage vanuit Ankara niet zal werken. Er zijn voorwaarden gesteld aan het visumvrije reizen van de Turken naar de EU, en aan die voorwaarden zal voldaan moeten worden.

Het is goed dat de EU zich niet onder druk laat zetten door Ankara. De ontwikkelingen in Turkije zijn daarvoor te ernstig. Overigens is het maar helemaal de vraag of Turkije het verdrag echt op zal zeggen. Afgezien van het vele geld dat ermee gemoeid is, zou Ankara dan het laatste drukmiddel richting Brussel uit handen geven.