Op de traditionele zomerpersconferentie van de bondskanselier nam donderdag een Nederlandse journaliste het woord. Ze wilde weten wat Merkel zou antwoorden als iemand haar op straat aanklampte en voor de voeten wierp: „U bent de schuldige, mevrouw Merkel.” Van de aanslagen in Würzburg en Ansbach en het feit dat de islamitische terreur nu ook in Duitsland de kop opsteekt.

Merkel erkende de angstgevoelens onder de bevolking, maar reageerde met haar gebruikelijke kalmte, zo tekende een verslaggever van de Duitse krant Die Welt op. „Angst kan geen raadgever voor politiek handelen zijn”, antwoordde ze. „Door angst en haat te zaaien, willen terroristen bereiken dat we het zicht verliezen op dat wat wij belangrijk vinden.” Daarbij hoort voor haar ook de bereidheid om anderen te helpen.

Op de vraag of ze de gevaren heeft onderschat, antwoordde ze bovendien ontkennend. „Ik heb nooit gezegd dat het gemakkelijk zou zijn. Maar de weigering van onze humanitaire plicht had ernstigere gevolgen gehad.”

In een notendop gaf Merkel daarmee de achtergrond van haar vluchtelingenbeleid. Die wortelt voor haar in de kernwaarden van de Duitse samenleving, en ze is niet bereid die op het spel te zetten. Dat is ze ook niet na de aanslagen van vorige week, waarbij in twee gevallen een asielzoeker betrokken was.

De „islamitische terreur” van vorige week noemde ze „onthutsend, heftig en deprimerend” en ze erkende dat „ook IS vluchtelingen­stromen benut om terroristische krachten binnen te sluizen.” Tegelijk stelde ze echter dat de dreiging niet pas is ontstaan op het moment dat Duitsland vorig jaar september de grenzen opende, en dat er al belangrijke vooruitgang is geboekt in de opvang van vluchtelingen.

Anders dan Franse politici, die vaak in scherpe bewoordingen (steeds opnieuw) de oorlog verklaren en keiharde maatregelen aankondigen, toonde Merkel zich de beheersing zelve. „Merkel is en blijft een natuurkundige, die probleem voor probleem analyseert en oplossingen voorstelt”, tekende de commentator van de krant Rheinische Merkur op. Het verschil in toon tussen Franse en Duitse politici heeft zonder twijfel te maken met karakter, maar ook met de totaal verschillende geschiedenis van beide landen. Frankrijk ligt, onder meer door haar koloniale verleden, al veel langer onder jihadistisch vuur. De dreiging is in Frankrijk bovendien groter.

De bondskanselier kondigde donderdag ook een set nieuwe veiligheidsmaatregelen af, die echter weinig nieuws bevatten. Zo pleitte ze onder meer voor een systeem van „vroege waarschuwing” tegen radicalisering en meer veiligheidspersoneel. „Waar er lacunes zijn, daar moeten we handelen”, aldus Merkel. De Frankfürter Allgemeine Zeitung (FAZ) constateerde echter dat de Beierse deelregering aanzienlijk sneller kwam met veiligheidsmaatregelen, die volgens de krant bovendien „wezenlijk duidelijker” waren.

Daarmee is een belangrijk politiek risico aangegeven voor Merkel. De CSU, de Beierse zuster­partij van Merkels CDU, eist hardere maatregelen tegen potentiële terreur, waaronder inzet van het leger aan de grens. Ook partijen verder ter rechterzijde, waaronder Alternative für Deutschland (AfD), spinnen garen bij Merkels beleid. De partij is in de peilingen al sterk gegroeid, en zal dat na de aanslagen van vorige week wellicht nog verder doen.

Toch kan Merkels vastberadenheid ook op bijval rekenen. „Angela Merkel blijft haar koers in de vluchtelingenpolitiek trouw: geen koerswijziging, geen activisme. Van deze continuïteit heeft Duitsland sinds lang geprofiteerd”, tekende Die Zeit op.

De kiezers kunnen zich volgend najaar uitspreken tijdens de landelijke Duitse verkiezingen. De eerste test voor Merkel vormen echter deelstaatverkiezingen in Mecklenburg-Voor-Pommeren op 4 september.