Luther niet zomaar in een hokje te plaatsen
Luther was een mens die het Evangelie herontdekt heeft. „Maar hij kon ook irritant zijn”, aldus prof. dr. H. J. Selderhuis maandag bij de presentatie van zijn Lutherbiografie in Den Haag. Hij schreef het boek ter gelegenheid van de 500e verjaardag van de Reformatie, volgend jaar.
In het gebouw van de Duitse ambassade bood prof. Selderhuis het eerste exemplaar van ”Luther. Een mens zoekt God” (uitg. De Banier) aan aan dr. Holger Ruthe, de Duitse cultureel attaché. De bijeenkomst was georganiseerd door het Literaturhaus/Duitse Bibliotheek in samenwerking met de Duitse ambassade en het Duits Verkeersbureau in Amsterdam.
Prof. Selderhuis, hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Theologische Universiteit Apeldoorn, merkte op dat Nederland weliswaar een calvinistisch land is, maar dat het calvinisme zonder Luther niet denkbaar is en dat er ook geen Calvijn zonder Luther bestaat. De auteur constateerde dat er veel foute Lutherbeelden bestaan. Het eerste beeld bij hem ontstond toen hij tiener was en een boek over Luther las. „Luther struikelde over een Bijbel, die in die tijd door niemand meer gelezen werd, en hij las een tekst die hem raakte en toen kwam de Reformatie.” Zo makkelijk is het niet gegaan, stelde prof. Selderhuis. Ook het frame van Luther als rebel die alleen maar op vrijheid uit is, geeft geen goed beeld van de hervormer. „Hij was niet de apostel van de vrijheid.”
Anderzijds is de tekening van Luther als Jodenhater eenzijdig. „Het is wel een probleem, maar we mogen Luther vanwege zijn houding tegenover de Joden niet compleet afbreken en aan de kant zetten.”
Het idee dat de stoere reformator goed binnen de gereformeerde gezindte zou passen, klopt volgens de Apeldoornse hoogleraar van geen kant. Toen hij vroegere uitspraken van Luther had verzameld, vroeg men bij uitgeverij De Banier of alle uitspraken wel echt van Luther waren. „Als Luther vandaag predikant zou zijn, zou hij in geen enkele Nederlandse kerk geaccepteerd worden.” Verder was Luther dikwijls een moeilijk mens. „Hij was een mens van vlees en bloed en hij kon irritant zijn.”
Toch waardeert prof. Selderhuis hem hogelijk. „Toen hij aan de kloosterpoort in Erfurt aanklopte vroeg men: „Wat zoekt u?” „Luther zei: „Ik zoek God.” In die zoektocht heb ik hem gevolgd en ik ben hem zeer gaan waarderen. Hij heeft het Evangelie herontdekt en was er niet toe te bewegen een ander standpunt in te nemen.”
Luther wordt algemeen geroemd als een van de grootste Duitsers aller tijden. De schrijver Bruno Preisendörfer noemde hem gisteren een „reuzengestalte.” De in Berlijn wonende oud-journalist presenteerde zijn boek ”Als unser Deutsch erfunden wurde. Reise in die Lutherzeit”. Hierin maakt hij een denkbeeldige reis in de tijd van Luther en beschrijft hij de gewoonten van die tijd. Hij bezocht hiervoor steden zoals Neurenberg, Munster, Augsburg en Torgau.
In zijn boek nam Preisendörfer ook het een en ander op over de tafelgesprekken van Luther. Hij vertelde gisteren dat er tijdens het eten in Luthers huis dikwijls vijftien gasten aanwezig waren, onder wie studenten van Luther. Als men at werd er niet gepraat. Wanneer men daarmee klaar was, sprak Luther terwijl de anderen respectvol toehoorden. Zelfs als de reformator iets vroeg antwoordden ze niet. Pas als hij de vraag herhaalde, kwam er antwoord.
Preisendörfer vertelde dat Luther en zijn vrouw Catharina de taken gescheiden hadden. Luther had zijn theologie, Catharina regelde de dagelijkse zaken. Dat was heel wat, want er logeerden altijd wel mensen in het voormalige klooster waarin de Luthers woonden. Zij deed de inkopen, sloot contracten af en stuurde het personeel aan, maar ze was ook verantwoordelijk voor het verversen van het stro in de bedstee. Luther noemde haar Herr Käthe.
Desgevraagd zei Preisendörfer dat het hem was opgevallen hoe gewelddadig die tijd was, „zowel in het gezin als in de politiek. Het was niet bijzonder dat Luther zei dat de kinderen de roede nodig hadden bij de opvoeding. Maar wel dat hij een appel bij de roede legde.”
Luthersteden, -routes, -exposities
Duitsland maakt zich op voor 500 jaar Reformatie. Gisteren hadden er presentaties plaats. Een selectie.
l In Eisleben bevinden zich Luthers geboorte- en sterfhuis.
l Zijn ouderlijk huis in Mansfeld is nu een museum.
l Belangrijke plaatsen zijn verder Wittenberg, Maagdenburg, Eisenach, Erfurt, Leipzig, Worms en Augsburg.
l Acht Lutherroutes voeren langs plaatsen die met de reformator te maken hebben.
l In Berlijn, Wittenberg en Eisenach worden volgend jaar nationale exposities gehouden. Daarnaast zijn er diverse kerkelijke tentoonstellingen.
Lees ook in Digibron:
Levenslang monnik – interview met prof. dr. H. J. Selderhuis (Reformatorisch Dagblad, 30 juni 2016)
