Er kampen in Nederland 270.000 mensen met deze hersenziekte en dat aantal zal verder stijgen. Bijna iedereen komt in de toekomst in aanraking met iemand met dementie, tijdens het werk of in de privésfeer, voorspellen Anneke van de Plaats en Dick Kits, auteurs van ”De dag door met dementie”. Van der Plaats is sociaal geriater, Kits is mede-eigenaar van zorg­bureau Kroese Kits.

Kennis van de werking van het brein vormt de basis voor het begrijpen van dementie, stellen de schrijvers. Ze verdelen het menselijk brein in een onder- en een bovenbrein en geven duidelijke voorbeelden over de werking ervan. „Nadenken of we wel of niet een bosje tulpen voor moeder kopen, is veel ingewikkelder en kost veel meer tijd dan spontaan de portemonnee trekken bij de bloemenstal omdat we zo veel van haar houden.”

Het eerste speelt zich af in het bovenbrein, het tweede in het onderbrein, respectievelijk het rationele en emotionele gedeelte. Elk deel kent twee lagen. In de eerste laag van het onderbrein bevinden zich primaire levensfuncties als honger, pijn en reflexen. De tweede laag ontwikkelt zich tussen het tweede en het vijfde levensjaar. Dit is de laag van de impulsen en het „na-aapgedrag”. Pas in het 24e levensjaar zijn laag drie en vier, die het bovenbrein vormen, volgroeid. Daarin bevinden zich ingewikkelder taken als denken en kiezen. In laag vier zit een van de moeilijkste taken: iets beginnen, volhouden en goed beëindigen.

Appeltaart

Hersenen verwerken alle prikkels die ons bereiken. Dit is nodig om ervoor te zorgen dat we ons bijvoorbeeld kunnen richten op de aanbieding van de appeltaart bij de HEMA en andere omgevingsprikkels afzwakken. Laag één tot vier spelen hierin elk een eigen rol. Achtereenvolgens: sorteren, ordenen, denken en kiezen.

De dramatiek van dementie is dat laag drie en vier van het brein –denken en kiezen– niet optimaal en uiteindelijk nog nauwelijks functioneren. Bestaande herinneringen en plaatjes in het geheugen verdwijnen. Totdat alleen die uit de kinderjaren resten.

Zonder geheugen kunnen we wat we zien niet verwerken en komt het zelfstandig handelen in het gedrang. Iemand met dementie weet zich daardoor geen raad met een eigentijds wit toilet. Hij is veel beter af in een omgeving met oude spullen, die aansluit bij de herinneringen uit de kinderjaren.

Aardappelschilmesje

Ondanks het verminderd denkvermogen blijft het gevoel bij mensen met dementie intact, benadrukken de auteurs. „En daarmee het waardig mens zijn.” Het emotionele geheugen bevindt zich in het onderbrein. Mensen met dementie kunnen daardoor onthouden of iemand al dan niet aardig is.

In een huiskamer van een 
verpleeghuis vragen wie helpt 
met aardappels schillen, levert doorgaans weinig reactie op. 
Aardappels op een krant op 
tafel leggen, bewoners een aardappelschilmesje geven en zelf beginnen met schillen, pakt wel goed uit. Bewoners zullen het schilgedrag nadoen, omdat het ‘na-aapgedrag’ in de tweede laag van het brein ligt verankerd.

Op bovenstaande manier krijgt de theorie van Van der Plaats en Kits voortdurend handen en voeten. Zo maken ze ook inzichtelijk waarom mantelzorgers en zorgverleners kalm moeten optreden: „Demente mensen voelen alles.” Ze reiken meer stof tot nadenken aan: „Een teveel aan prikkels kan verkeerd zijn, maar een tekort ook.” En: „Liefde geeft iemand met dementie een veilig gevoel.”

Sterke kant

”De dag door met dementie” is niet het eerste en zal ook niet het laatste boek over dementie zijn. Zo schreef Ruud Dirkse, directeur van zorginnovatiebureau DAZ, de afgelopen jaren drie lijvige uitgaven over theorie en praktijk: ”Had ik het maar geweten”, ”(Op)nieuw geleerd, oud gedaan” en ”Handig bij dementie”. In 2014 verscheen bij Boekencentrum ”Wat Alzheimer met je doet” van specialist ouderengeneeskunde Alfred Teeuw. In ”Is dementie erg?” (2015) pleit consultant en trainer Jos Cuijten voor omgevingszorg, zorg die is afgestemd op de dementerende. Dit jaar kwam ”Op bezoek bij een dierbare met dementie” uit van humanistisch raadsvrouw Anniek Kramer en coach Marcelle Mulder. Daarin reiken ze zestig ideeën aan om „samen te genieten.”

”De dag door met dementie” bevat niet alleen nieuwe informatie. Zo staan er ook tips voor activiteiten en de dagelijkse zorg in. Een sterke kant van dit boek is dat het heel inzichtelijk maakt hoe onze hersenen werken en wat de gevolgen van dementie zijn. Verhalen uit de praktijk en tips voor het ondernemen van activiteiten lezen makkelijk weg. Van der Plaats en Kits verdienen een pluim voor de gekozen opzet. Dankzij korte stukken tekst, illustraties en kaders met aandachtspunten is de theorie geen droge kost.

Boekgegevens

De dag door met dementie, Anneke van der Plaats en Dick Kits;
uitg. Kroese Kits Uitgeverij, Gorinchem, 2016; 
ISBN 978 90 8099 722 6; 154 blz.; € 19,95.