Daarbij werd het Water & Heritage-schild van de International Council on Monuments and Sites, een adviesorgaan van de Unesco, aan de sluis bevestigd. De Magere Brug in Amsterdam kreeg vorig jaar het eerste.

„De betekenis ervan is dat het een oproep is aan alle overheden: Wees zuinig op je watererfgoed”, zegt Hans Verwey, voorzitter van het Gouds Sluiswachtersgilde. Dat opent eens per maand voor publiek dit „voor Nederland en misschien wel voor de hele wereld” unieke sluisdeurensys­teem.

De Donkere Sluis is met zijn ontstaansjaar rond 1250 de oudste sluis van Gouda. „Deze stad vormde het middelpunt van de enige door de Staten van Holland toegestane binnenvaartroute door Holland, om Utrecht heen. Vóór het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in 1588 werden hele oorlogen over deze routes gevoerd” (zie kader).

Schippers moesten op de Hollandse route tol betalen in Haarlem, Gouda en Dordrecht, en die werd geïnd in Gouda.

Het bijzondere aan de Donkere Sluis zijn de dubbele sluisdeuren. Als het water in de Hollandsche IJssel bij vloed hoog werd, werd er water via de IJsselhavensluis aan de huidige Nieuwe Veerstal ingelaten.

Het water hoopte zich op en drukte tegen de kruisende sluisdeuren. Door waterkracht gingen de deuren van de Donkere Sluis open, waarna het water met grote kracht de Goudse grachten schoon spoelde. Het vuil vloeide elders af terug in de IJssel of verder in de Gouwe.

Open Havensluis

Verwey is betrokken bij de plannen de Havensluis weer open te krijgen voor pleziervaart. De kosten hiervan liggen tussen de 6 en 10 miljoen euro. „Het plan is al dertig jaar oud, maar we doen nu een nieuwe haalbaarheidsstudie. Het is heel moeilijk, maar de gemeente staat achter ons en wil 10 procent van de kosten voor haar rekening nemen. Voor de overige kosten hopen we toch de hogere overheden te enthousiasmeren. Gouda moet duidelijk een waterstad aan de IJssel worden.”

Oorlog om tol

De Goudse sluiswachter Hans Verwey weet een mooi voorbeeld van een toloorlog. „Schippers gebruikten ook in de 14e eeuw al sluiproutes: via de Rotte naar de Oude Rijn. Daar was een overtoom, een droge plek waar schepen overheen werden getrokken, de Hildam bij Zoetermeer. Gouda vernietigde die plaats verschillende keren. Tot overeengekomen werd dat de sluiproute een lagere tol kreeg, die dan wel in Gouda moest worden betaald.”